ADVERTISEMENT
१६ फाल्गुन २०७७, आईतवार
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
  • Login
  • गृहपृष्‍ठ
  • समाज
  • राजनीति
  • अर्थ
  • विचार
  • अन्तर्वार्ता
  • स्वास्थ्य
  • विश्व
  • साहित्य
  • कला
  • खेलकुद
  • इ-पत्रिका
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
१६ फाल्गुन २०७७, आईतवार
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
No Result
View All Result

तपाईं कस्तो सुख चाहनुहुन्छ ?

by चितवन पोष्ट
२०७० माघ ५, आईतवार ००:४४ गते
in विचार
0
Chitwan Post
0
SHARES
Share on FacebookShare on Twitter

आचार्य लक्ष्मण भण्डारी
हामी प्रत्येक मनुष्यको जीवनको केन्द्रमा सुख छ । जताजता, जेजे गरे पनि हामीले चाहेको केवल सुख हो । हामीले जेजस्ता दस हन्डरहरु खाएका छौँ र अकल्पनीय पीडाको अनुभव गरिरहेका छौँ, ती सबै सुखकै खोजीका क्रममा भएका हुन् । वास्तवमा सुख के हो त ? किन मनुष्य सुखका लागि यति बेचैन छ ? सबैले खोजेको सुख एउटै हो त ? सबैले सुखका लागि यति धेरै दौडधूप र श्रम गरिरहँदा पनि किन अत्यन्त थोरैले मात्र वास्तविक सुखको अनुभूति गर्न सकिरहेका छन् ? सुखको खोजी गरेर पनि दुःखी हुने मानिसको सङ्ख्या किन धेरै हुन पुगेको होला ? यी प्रश्नहरु अत्यन्त विचारणीय छ । आउनुस्, यिनको उत्तर खोज्ने प्रयत्न गरौँ ।
गीताले सुखका पनि तीन विभिन्न भेद हुन्छन् भनेर भनेको छ । ती हुन् ः सा¤िवक सुख, राजसी सुख र तामसी सुख । गीताको यो दर्शनले सबैले सुख खोज्ने भए पनि सबैले खोजेको सुख भने एउटै नहुने तथ्य स्पष्ट पारेको छ । मानिसको वृत्ति, संस्कार र परिवेशबमोजिम उसको सुखको प्रकार निश्चित हुने कुरा गीताले उल्लेख गरेको छ ।
गीताले सा¤िवक सुखको लक्षण यस्तो बताएको छ ः
‘यत्तदग्रे विषमिव परिणामेऽमृतोपमम्
तत्सुखं सा¤िवकं प्रोक्तमात्मबुद्धिप्रसादजम् ।।’
अर्थात् त्यस्तो सुख सा¤िवक सुख हो, जुन प्रारम्भमा विषसमान हुन्छ भने अन्ततः अमृतसमान सुमधुर हुने गर्दछ । त्यस्तो आत्मबुद्धिलाई प्रकाशित गर्ने अर्थात् दैवी एवम् ईश्वरीय विषयलाई प्रतिनिधित्व गर्ने सुखलाई नै सा¤िवक सुख भनेर भनिन्छ ।
मनुष्यलगायत सबै प्राणीका लागि उसको जीवन सर्वाधिक प्रिय हुन्छ । संसारमा चाहे जुनसुकै वैभवहरु किन नहोऊन्, तर जीवन नै छैन भने हाम्रा लागि त्यस्ता वैभवहरुको कुनै अर्थ हुँदैन । जतिबेला आमाको गर्भबाट हामी धरतीमा आएका थियौँ, त्यतिखेर हामी मजासँग रोएका थियौँ । जीवन पाउँदा पनि हामी सुखी नभएर रोएका थियौँ । आमाको गर्भबाहिरको संसार हाम्रा लागि नितान्त नौलो थियो । बाहिरको सुन्दर संसारका लागि हाम्रो आगमनको त्यो पहिलो दिन विषतुल्य थियो, दुःखद थियो ।
हरेक कामहरुको सुरूआत सङ्घर्षबाटै हुने गर्दछ । आकाशमा रकेट प्रक्षेपण गर्दा पनि विस्फोटबाट गरिन्छ । नयाँ घर बनाउनुपर्दा जग हाल्ने, सामग्रीहरु तयार पार्ने काम निकै जटिल र दुःखदायी हुने गर्दछ । सगरमाथा चढ्नेहरु कति पटक असफल भएर सफल भएका हुन्छन् । हामीले काम गर्दा पनि सबै कामहरु एकाएक पूरा हुँदैनन् । एउटा सफल कामका लागि थुप्रै असफल काम र प्रयत्नहरुको ठूलो हात रहेको हुन्छ ।
हामीले चाहेको सुख जसलाई सा¤िवक सुख भनिन्छ, त्यस्तो सुख सुरूमा निकै दुःखदायी हुन्छ, तर परिणाममा भने सुखदायी हुन्छ । स¤व भनेको सत्यको अर्काे नाम हो । सत्य जहिले पनि शाश्वत् र सनातन हुन्छ । मूल्य, आदर्श, अध्यात्म र परमेश्वरसँग सम्बन्धित सुखलाई सा¤िवक सुख भनेर भनिएको छ । जुन सुखले हामीलाई फेरि दुःखमा लैजाँदैन, त्यस्तो किसिमको सुख नै सा¤िवक सुख हो । गीतामा भजन, ध्यान, सेवालाई अवलम्बन गरेर मात्रै सा¤िवक सुख प्राप्त हुन्छ भनेर भनिएको छ । जब हामी ध्यान गर्दै जान्छौँ, अनि विभिन्न किसिमका अनुभूतिहरु हुँदै जान्छन् । ध्यानको गहिराइमा पुगेपछि हामीले सोच्दै नसोचेका र देख्दै नदेखेका अनेक आश्चर्यहरुबारे थाहा पाउन सुरू गर्दछौँ । यही ध्यान अर्थात् आत्मसाक्षात्कारका माध्यमले नै सिद्धार्थ गौतम बुद्धमा रुपान्तरित भएका थिए ।
जब व्यक्ति भित्रैदेखि जागृत बन्दछ, त्यसपछि उसले कतै पनि दुःख नदेख्ने योग्यता प्राप्त गर्दछ । सम्बुद्ध पुरूषहरुका लागि सुख र दुःखका दुई भेदहरु नै हुँदैनन् । दुःख र सुखको विभाजनबाट उनीहरु मुक्त भएका हुन्छन् । त्यसैले, हरेक अवस्थाहरु उनीहरुका लागि सुखपूर्ण हुन्छन्, आनन्ददायी हुन्छन् ।
भजन भनेको बारम्बारको उच्चारण र चिन्तनको विधि हो । हामीले भगवान्को नाम निरन्तर लिनुको अर्थ सत्य र अनुशासनको नाम बारम्बार लिनु हो । सत्यको बारम्बारको स्मरणले हामीभित्र पनि देवत्व र सत्यता विकसित भएर जान्छ । तर, ध्यान र भजन गर्ने कुरा आममानिसका लागि निकै अप्ठ्यारो कुरा हो ।
व्यक्तिले अरु सबै कुरा स्वीकार्न सक्ला, तर भगवान्को अस्तित्व स्वीकार्न सक्दैन । भित्रभित्र भने पनि बाहिर अरुले गिज्याउँछन् कि भनेर पनि भगवान् भन्ने शब्दप्रति उपहार व्यक्त गर्दछ । भगवान्को नाम लिने कुरा अथवा सत्यमा आधारित व्यवहार गर्ने कुरा अधिकांश मानिसका लागि विषतुल्य देखिन्छ । सुरूमा मानिसले सजिलै कुनै पनि ठीक कुरा गर्ने हिम्मत गर्दैन । सत्यको साथ ग्रहण गर्ने कुरा उसका लागि फलामको चिउरा चपाएजस्तै हुन्छ, तर जब उसले सत्यसँगको यात्रा आरम्भ गरेको छ भने उसको जीवन सुखमय हुँदैछ भन्ने कुरा बुझ्न कत्ति गाह्रो पर्दैन ।
सत्यको बाटो हिँड्न सजिलो छैन । पाण्डवहरु सत्यकै अनुयायी बन्दा जङ्गल लखेटिनुप¥यो । राम सत्यकै पक्षपाती बन्दा वनबासी बन्नुप¥यो । यस्ता थुप्रै दृष्टान्तहरु छन्, जो सत्यका पछाडि लाग्दा अनेक दुःख र कष्टका अधिकारी बन्नु परेको छ, तर अन्तिममा भने सत्यकै जित भएको छ र आनन्दको वर्षा भएको छ । गीताले सा¤िवक सुखका बारेमा भनेको कुरा निकै घतलाग्दो छ । जुन सुख सुरूमा विषजस्तो तीतो हुन्छ र अन्तिममा अमृतसमान सुमधुर हुन्छ, त्यही सुख सा¤िवक सुख हो ।
सा¤िवक सुख भौतिक विषयसँग भन्दा पनि चेतनाको विषयसँग सम्बन्धित सुख हो । शरीरगत सुख क्षणिक हुन्छ, तर मानसिक सुख नै वास्तविक सुख हो । सा¤िवक सुख मानसिक सुखसँग नजिक देखिन्छ । प्रज्ञा, बोध, जागरणका, भगवन्नाम चिन्तन, सत्यसँगको साहचर्य आदि आदि सा¤िवक सुखका आधारहरु हुन् ।
जुन सुख भोगका समयमा अमृतसमान हुन्छ तर परिणाममा विषसमान हुन्छ, त्यस सुखलाई राजसी सुख भनेर गीतामा भनिएको छ ः
‘विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तदगे्रऽमृतोपमम्
परिणामे विषमिव तत्सुखं राजसं स्मृतम् ।’
अर्थात् विषयवस्तु र इन्द्रिय आदिको संयोगबाट उत्पन्न हुने जुन सुख छ, त्यो  सुख भोगका समयमा अमृततुल्य अनुभूति गरिए पनि अन्ततः त्यो विषसमान हुने गर्दछ । यस्तो किसिमको सुरूमा अमृतजस्तो हुने तर परिणाममा विषजस्तो भएर देखा पर्ने सुखलाई राजसी सुख भनेर भनिँदोरहेछ । भोजनबाट प्राप्त हुने सुख, यौनक्रियाका क्रममा प्राप्त हुने सुख वा अन्य भोगविलासका क्रममा उत्पन्न हुने सुख, यी कुनै पनि स्थायी हुँदैन ।
आज मानिस यौनकार्यका लागि सबैभन्दा उत्सुक देखिन्छ । यौनसम्पर्कबाट प्राप्त हुने आनन्दले हामीलाई आनन्द त दिन्छ, तर सँगसँगै पीडा पनि छोडेर गएको हुन्छ । एलोपेथी औषधिले साइड–इफेक्ट भएजस्तै यौन समागमसँगै मानिसले अन्य रोग र पीडाहरुका लागि पनि बीजारोपण गरिरहेको हुन्छ ।
इन्द्रियको संयोगबाट हुने सुख इन्द्रियको वियोग हुनासाथ समाप्त भएर जान्छ । विभिन्न सुस्वादिष्ट भोजन गर्दा पनि हामीले सुखको अनुभूति गर्ने गर्दछौँ, तर हामी कहिल्यै पनि ती स्वादिष्ट भोजनको स्वादबाट मुक्त हुन सकेनौँ । यौनक्रियाकलापमा मान्छे जति फस्दै जान्छ, उतिउति ऊ पीडाको खाडलमा पर्दै जान्छ । अवैध यौनधन्दामा लिप्त पुरूष र स्त्रीहरु मर्नेबेलामा पनि त्यस्तो संस्कारबाट मुक्त हुन सक्दैनन् ।
राजसी सुख यस्तै हो ः कहिल्यै पनि भोगेर नसकिने, सधैँ भोगिरहन मन लाग्ने । सुरूमा अमृतजस्तो तर अन्तिममा विषजस्तो । राजसी सुखको पछाडि लागेको मान्छे सधैँ विषय र इन्द्रियको संयोगबाट प्राप्त हुने सुखका लागि अन्धो भएर लागेको हुन्छ । यसरी हेर्दा राजसी सुखका अनुयायीहरु बहिर्मुखी हुन्छन्, क्षणिक र तात्कालिक हुन्छन् । उनीहरुबाट कसैको पनि भलाइ होला भनेर सोच्नु बेकार हुन्छ । उनीहरुको मनमा त केवल ‘आज कोसँग सुखभोग गर्ने होला ?’ भन्ने चिन्तनसिवाय दोस्रो केही हुँदैन ।
जुन सुखले जहिले पनि हामीलाई मोहित पारिरहन्छ र भ्रमित तुल्याइरहन्छ, त्यस्तो सुखलाई गीतामा तामसी सुख भनेर भनिएको छ ः
‘यदग्रे चानुबन्धे च सुखं मोहनमात्मनः
निद्रालस्यप्रमादोत्थं तत्तामसपुदाहृतम् ।’
अर्थात् भोग्ने बेलामा पनि र भोगिसकेपछि पनि आत्मालाई मोहित गरिरहन्छ, त्यस्तो किसिमको निद्रा, आलस्य र प्रमादका कारण उत्पन्न सुखलाई तामस सुख भनिन्छ । तामस सुख सबैभन्दा निकृष्टतम सुख हो । यो आलस्यसँग सम्बन्धित हुन्छ ।
आलस्यलाई पनि आनन्द ठान्ने मानिसहरु तामसी हुन्छन् । बिहान लामो समयसम्म सुत्न मन पराउने, काम गर्न मन नगर्ने, जतिखेर पनि पल्टिरहन खोज्ने, कामलाई भरे र भोलि भनेर बारम्बार टारिरहने मानिस जीवनमा कहिल्यै प्रसन्न हुन सक्दैन । उसले ठीक–बेठीक पनि थाहा पाउन सक्दैन । तामस गुण अशिक्षा र अन्धकारको गुण हो । अशिक्षाका कारणले हामी ठीकलाई पनि बेठीक र बेठीकलाई पनि ठीकजस्तो देख्ने गर्दछौँ ।
अँध्यारोमा कहिलेकाहीँ सर्पलाई डोरी र डोरीलाई सर्प देखेर हामी झुक्किन्छौँ । उज्यालोको अभावमा नै हामीले डोरीलाई सर्प देख्ने गर्दछौँ । जब उज्यालो हुन्छ, त्यसपछि सबै प्रस्ट भएर जान्छ । अँध्यारोमा रुखको ठूटो पनि भूतजस्तो देखिन्छ । हाम्रा भूतहरु सबै हाम्रो तामसका परिणामसिवाय केही होइनन्, अन्धकार र अशिक्षासिवाय केही होइनन् । सधैँभरि हामीले भ्रमहरुलाई पनि सत्य र सत्यलाई पनि भ्रम ठानिरहन बाध्य हुन्छौँ, तामस सुखका पछि लाग्दा । तामस सुख निद्रा, तन्द्रा, प्रमाद र आलस्यका कारण पैदा हुने हुनाले यसले हामीलाई विभिन्न सफलता र सिद्धिहरुबाट समेत वञ्चित गरिरहेको हुन्छ ।
यस प्रकार, सुखका प्रकारहरुबारे गीताले बताएको छ । हामीले कस्तो सुख खोज्ने हो, त्यसका लागि हामी स्वयम्ले निर्णय गर्नु जरूरी छ । सुरूमा विषजस्तो तर परिणाममा अमृतसमान सुख खोज्ने कि सुरूमा अमृतसमान तर अन्ततः विषजस्तो सुख रोज्ने ? कि हामीलाई सधैँ भ्रमित र सन्दिग्ध तुल्याउने सुख रोज्ने ?
हामी मनुष्य भएका नाताले सा¤िवक सुख नै हाम्रो गन्तव्य बन्नुपर्दछ । सा¤िवक सुख पूर्णतः प्राकृतिक र स्वाभाविक सुख हो । हामी उकालोको यात्रा गर्दै छौँ भने जटिल उकालो पार गरिसकेपछि मात्र शीतल चौतारीमा विश्रामको अवसर प्राप्त गर्दछौँ । लामो उकालो पार गरेपछि मात्र हामीले शीतलताको अनुभूति गर्दछौँ । जीवन भनेकै सङ्घर्षबाट शान्तितिरको यात्रा हो, अप्ठ्यारोबाट सहजतातिरको यात्रा हो ।
यसैले आउनुस्, आरम्भमा जतिसुकै पीडादायी भए पनि अन्ततः आनन्दमा विश्राम गर्न पाइने सुखका लागि सोचौँ । पहिले दुःख अनि बल्ल सुख भन्ने दर्शनका हामी सबै परिचित छौँ । त्यसैले, सुरूमा सुखी भएर पछि दुःखी हुनुभन्दा वा जीवनभर दुःखी भएर बाँच्नुभन्दा सुरूमा दुःख गरेर अन्तिममा सुखका साथ जीवनलाई धन्य तुल्याउने सा¤िवक सुख नै हाम्रो वास्तविक सुख हो भन्ने सत्यबोध गरौँ ।

Related Posts

आधुनिक समाजवादको अपेक्षा

आधुनिक समाजवादको अपेक्षा

धर्म जीवनको खोज हो

तपाईंको सबैभन्दा ठूलो क्षमता !

धर्म जीवनको खोज हो

आहार शुद्धि–२

Discussion about this post

अन‌ि यो पनि

चिकित्सालयलाई चितवन समाज जर्मनको सहयोग
समाज

चिकित्सालयलाई चितवन समाज जर्मनको सहयोग

भरतपुर । बागेश्वरीस्थित योगी नरहरिनाथ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सालयलाई चितवन समाज जर्मनले पाँच थान गिजर सहयोग गरेको छ । शनिबार...

Read more
मावनअधिकार उल्लंघनका दोषीलाई आममाफी नहुने

द्वन्द्व प्रभावित परिवार निराश

Chitwan Post

बाल सङ्गठन चितवनमा पौडेलको नेतृत्व

Chitwan Post

वन पैदावार उद्योग व्यवसायी सङ्घमा श्रेष्ठ

Chitwan Post

चितवनमा ३५ जनाले गरे रक्तदान

साइट नेभिगेशन

  • अन्तर्वार्ता
  • अर्थ
  • कला
  • खेलकुद
  • पाठक पत्र
  • प्रदेश
  • प्रमुख समाचार
  • प्रविधि
  • राजनीति
  • वाग्मती
  • विचार
  • विश्व
  • शिक्षा
  • समाचार
  • समाज
  • सम्पादकीय
  • साहित्य
  • स्वास्थ्य

सम्पर्क

चितवन पोष्ट प्रकाशन प्रा. लि.
भरतपुर-१०, विद्युतरोड, हाकिमचोक
फोन : ०५६-५९५६२१ , ०५६-५९५६२४

विज्ञापनको लागि सम्पर्कः
९८६४२८०३१३, ९८६४२८०३१४, ९८५५०५१०९२
इमेल : chitwanpost@gmail.com

शाखा कार्यालयहरु

सौराहाचोक,टाँडी, फोनः ९८५५०८०२९१ (होमनाथ सापकोटा)
पर्सा: ९८४५१६०२९५ (प्रमिला अर्याल)
चनौली : ९८६५००५५९७ (रामशरण गैरे)
कावासोतीः ९८४३४०२६४४ (विन्दु न्यौपाने)
धादिङबेसीः ०१०–५२०६६५
दमौलीः ०६५–५६०८३९
डुम्रेः ०६५–६९०८०६
त्रिशूलीः ०१०–५६०५४७,९८५१०१४३९१

  • हाम्रो बारेमा
  • सम्पर्क
  • बिज्ञापन

© २०२० चितवन पोष्ट - दैनिक समाचार पत्र | सर्वाधिकार सुरक्षित । वेब तथा होस्टिङ सेवा: नमस्टेक

No Result
View All Result
  • गृहपृष्‍ठ
  • समाज
  • राजनीति
  • अर्थ
  • विचार
  • अन्तर्वार्ता
  • स्वास्थ्य
  • विश्व
  • साहित्य
  • कला
  • खेलकुद
  • इ-पत्रिका

© २०२० चितवन पोष्ट - दैनिक समाचार पत्र | सर्वाधिकार सुरक्षित । वेब तथा होस्टिङ सेवा: नमस्टेक

Welcome Back!

Sign In with Facebook
OR

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms below to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In