ADVERTISEMENT
१४ फाल्गुन २०७७, शुक्रबार
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
  • Login
  • गृहपृष्‍ठ
  • समाज
  • राजनीति
  • अर्थ
  • विचार
  • अन्तर्वार्ता
  • स्वास्थ्य
  • विश्व
  • साहित्य
  • कला
  • खेलकुद
  • इ-पत्रिका
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
१४ फाल्गुन २०७७, शुक्रबार
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
No Result
View All Result

के हामीले खान जानेका छौँ ?

by चितवन पोष्ट
२०७० पुष २१, आईतवार ०३:१९ गते
in विचार
0
Chitwan Post
0
SHARES
Share on FacebookShare on Twitter

आचार्य लक्ष्मण भण्डारी
हामीले विभिन्न कामहरु गरेका छौँ । त्यसरी कामहरु सम्पन्न गर्ने क्रममा हामीलाई चाहिने ऊर्जा शरीरबाट प्राप्त हुने गर्दछ । शरीर स्वस्थ र सामान्य नहुने अवस्थामा गरिएका कामहरु सार्थक पनि हुँदैनन् । जुन काम उत्साह, उमङ्ग र अपूर्व सक्रियताका साथ गरिन्छ, त्यो कामको परिणाम पनि उत्साहप्रद नै हुन्छ । हामीले गरेका कामहरु यदि असफल भए, परिणामहीन भए र अर्थहीन भए भने ती उत्साह उमङ्गहीन तरिकाले गरिएका थिए भनेर बुझ्न अप्ठ्यारो पर्दैन ।
त्यो उमङ्ग र उत्साह कहाँबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ त भन्ने प्रश्न उठ्न सक्छ । हामी जति स्वस्थ हुन्छौँ, जति सबल हुन्छौँ, शारीरिक र मानसिक रुपमा, त्यति कामहरुप्रति हामी उत्साही हुन सक्दछौँ । शरीर कसरी स्वस्थ र सबल हुन सक्छ त त्यसोभए ? हाम्रो भोजन नै हाम्रो शरीर हो । आज हामीसँग जस्तो शरीर र स्वास्थ्य छ, त्यो यसअघि हामीले ग्रहण गरेको भोजनको प्रतिरुप हो ।
हामीले खाने भोजनमा शरीरलाई चाहिने आवश्यक सबै शक्ति विद्यमान् छन् । हामी जे बनेका छौँ, भोजनकै कारण बनेका छौँ । भोजन हेर्दा सामान्यजस्तो देखिए पनि यो हाम्रो जीवनको केन्द्रीय आवश्यकता र मह¤व हो । भोजनले शरीरमा पोषण गर्ने काम त गर्छ नै, मन र मस्तिष्कमा पनि यसले उत्तिकै प्रभाव पारिरहेको हुन्छ । शरीर र मन अलग होइनन् । दुवैले मिलेर हाम्रो शरीरमा काम गरिरहेका हुन्छन् ।
शरीरलाई दुख्दा मनलाई पनि दुख्छ भने मनलाई दुख्दा शरीरलाई पनि दुख्छ । यसो हुनुपछाडिको कारण भनेको मन र शरीर अत्यन्त अन्तर्सम्बन्धित हुनु हो । शरीरमा हुने रक्त प्रवाहको अवस्था, मोटो वा दुब्लोपन, भोको वा भरिएको पेट आदि अवस्थाहरुका कारण पनि हाम्रो मनको अवस्था निर्धारित हुने गर्दछ । शरीरमा रक्त प्रवाहको गति सन्तुलित वा असन्तुलित तुल्याउने मुख्य काम हाम्रो भोजनको हो । हामीले गर्ने भोजनकै कारण शरीर रूग्ण वा स्वस्थ हुनेगर्दछ ।
मानिसले गर्ने भोजन सबै शरीरअनुकूल नै हुन्छन् भन्ने हुँदैन । शरीर र स्वास्थ्यप्रतिकूल भोजन ग्रहण गर्नाले हाम्रो मनको अवस्था पनि प्रतिकूल हुन पुग्दछ । त्यसैले शरीर, मन र मस्तिष्कअनुकूलको भोजनमा जोड दिनु हामी सबैको प्रथम कर्तव्य हुन आउँछ ।
कस्तो भोजन गर्ने भन्ने विषय हामीले कस्तो काम गर्ने हो भन्ने प्र्रश्नसँग सीधै सम्बन्धित विषय हो । हामी लडाइँ, झगडा गर्ने हो भने त्यसैअनुसारको भोजन गर्नुप¥यो । शान्त रहने, योग, ध्यान प्राणायाममा संलग्न हुने हो भने त्यसैअनुसारको भोजनमा ध्यान दिनु अनिवार्य हुन्छ । गीतामा भोजनका तीन मुख्य प्रकार उल्लेख गरिएका छन् । ती हुन् ः सा¤िवक, राजसी र तामसी भोजन ।
सा¤िवक, राजसी र तामसी भोजनमध्ये मनुष्यका लागि सबैभन्दा श्रेष्ठ भोजन सा¤िवक भोजन हो, किनकि सा¤िवक भोजन ग्रहण गर्नाले व्यक्तिको रक्त प्रवाह अत्यन्त सहज र स्वाभाविक बन्दछ । सामान्य अवस्थाहरुमा पनि उत्तेजित हुने र असामान्य संवेगको सिकार हुने अवस्थाबाट मुक्ति मिल्दछ ।
गीतामा भनिएको छ ः
‘आयुः स¤वबलारोग्यसुखप्रीतिविवर्धनाः
रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः
सा¤िवकप्रियाः ।’
अर्थात् आयु, बल, बुद्धि, आरोग्य, सुख र प्रीति बढाउने रसयुक्त सामान्य चिल्लो पदार्थसहितको स्थिर प्रकारको एवम् हृदय र मनको स्वभावका लागि उपयुक्त भोजन सा¤िवक पुरूषका लागि प्रिय हुन्छन् । सा¤िवक भोजनले मानिस निरोगी बन्छ र आयु बढेर जान्छ । बल र बुद्धिसमेत बढ्दछ । व्यक्ति भित्रैदेखि सुखी र प्रेमपूर्ण बन्दछ । सा¤िवक भोजनमा रसको मात्रा पर्याप्त हुनुपर्ने कुरा औँल्याइएको छ भने हलुका चिल्लो पर्दा आवश्यकता पनि महसुस गरिएको छ । कुनै पनि सा¤िवक भोजनले व्यक्तिलाई अनावश्यक रुपमा उत्तेजित बनाउने काम गर्दैन । व्यक्तिमा सबै परिस्थितिमा शान्त र धीर रहन सक्ने शक्ति पनि हामीलाई सा¤िवक भोजनकै माध्यमले मिल्दछ ।
राजसी भोजनले व्यक्तिमा आलस्य पैदा गर्दछ । यस्तो भोजनका पारखीहरु रोगी, दुःखी र चिन्तित हुने गर्दछन् । राजस आहारबारे गीतामा श्रीकृष्णले भन्नुभएको छ ः
‘कट्वम्ललवणात्युष्णतीक्ष्णरुक्षविदाहिनः
आहारा राजसस्येष्टा दुःखशोकामयप्रदाः ।’
अर्थात् तीतो, अमिलो, अति नुनिलो, अति तातो, तिखो, रूखो, दाहकारक, दुःख, शोक र रोगव्याधि उत्पन्न गर्ने पदार्थहरु राजसी भोजनअन्तर्गत पर्दछन् र राजस पुरूषहरुका लागि विशेष रूचिकर हुने गर्दछन् । आजका अधिकांश मानिसहरु यही वर्गमा पर्दछन् । यस्तो भोजन बढी खर्चिलो पनि हुने गर्दछ । राजसी भोजन खाँदै गर्दा पनि महँगो हुन्छ भने खाइसकेपछि पनि महँगो हुन्छ । किनभने, यसले रोगव्याधि निम्त्याउने हुनाले औषधि उपचारमा खर्च हुने प्रबल सम्भावना रहन्छ ।
तामस आहार भिन्न प्रकृतिको हुन्छ । यसले व्यक्तिको सा¤िवकता छिन्नभिन्न पार्ने काम गर्दछ । गीतामा तामस आहारबारे बताइएको छ ः
‘याततामं गतरसं पूतिपर्युपषितं च यत्
उच्छिष्टमपि चामेध्यं भोजनं तामसप्रियम् ।’
अर्थात्, जुन भोजन आधा काँचो र आधा पाकेको, रसहीन, दुर्गन्धले युक्त, बासी, उच्छिष्ट (जुठो, खाएर बाँकी रहेको) र अपवित्र पनि छ, त्यस्तो भोजन तामसी पुरूषका लागि प्रिय हुने गर्दछ ।
तमो गुण अँध्यारोको प्रतीक पनि हो । तामसी भोजन गर्ने मानिसहरु अशिक्षित हुन्छन् । तिनलाई पढ्न–लेख्न पनि आउँदैन । यदि पढेलेखेकै भए पनि तिनले ठीक र बेठीकको उचित निर्णय लिन सक्दैनन् । उनीहरुको बाटो स्पष्ट हुँदैन । के गर्ने ? कता जाने ? जीवनको उद्देश्य के हो ? भन्नेजस्ता प्रश्नहरुप्रति अज्ञात रहन्छन् । उनीहरुको जीवन निकृष्टतम हुन्छ ।
मनुष्यका लागि सबैभन्दा श्रेष्ठ र उपयुक्त भोजन सा¤िवक भोजन हो । शरीरविज्ञानका दृष्टिले पनि यो त्यत्तिकै मह¤वपूर्ण मानिन्छ । मानिस समाजमा मिलेर बस्ने प्राणी हो । परस्परमा आइपर्ने अनेक विपद्हरुको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने अहोदायित्व पनि मानिससँगै रहेको छ । मनुष्य सृष्टिकै अभिभावक र जिम्मेवार प्राणी पनि भएकाले उसले आफ्नो विवेक शक्तिको भरपूर उपयोग गर्नुपर्दछ । त्यस्तो किसिमको विवेक शक्ति जागृत गर्नका लागि पनि मनुष्यका लागि सा¤िवक आहार अनिवार्य मानिएको छ ।
राजसी भोजन प्रदर्शनमुखी हुन्छ । आज हामीले खाने भोजनमा अनेक रङहरुको प्रयोग गरिएको हुन्छ । ती रङहरु खाना राम्रो र रङ्गीन देखाउनका लागि प्रयोग गरिएका हुन्छन् । राजसी भोजन गर्ने मानिस बढी ट्वाक्कटुक्क मन पराउने किसिमको हुन्छ । जे खाँदा पनि तिखो स्वाद भएको खाद्य पदार्थ उसको छनोटमा पर्दछ । जस्तै ः तरकारीमा मरमसला बढी हाल्ने, अमिलोपिरो बढी हाल्ने, नुनको मात्रा धेरै राख्ने र खाद्य पदार्थलाई तिखो स्वादको बनाउने काम राजसी प्रवृत्तिका मान्छेहरु गर्दछन् ।
समाजको उच्च वर्गका मानिसहरु यही भोजन ग्रहण गर्ने वर्गमा पर्दछन् । यिनीहरुको ध्यान केवल खाने, रमाउने र मनोरञ्जन गर्ने कुरामा मात्र केन्द्रित हुन्छ । सामाजिक नैतिकता, मूल्य, मर्यादा, स्वास्थ्यप्रति राजसी वर्गका मानिसले कहिल्यै पनि ध्यान दिन सक्दैनन् । सायद, यसैले पनि हुन सक्दछ, समाजका उच्च वर्गका मानिसहरुबाटै राज्यका नियम, नीति र मर्यादाहरु भङ्ग हुने गर्दछन् ।
राजसी भोजन मन पराउनेहरुमा काम, क्रोध, लोभ, मोह आदि अत्यधिक बढेर जाने खतरा हुन्छ । उनीहरुको भोजनले शरीरमा उत्तेजनाको मात्रा तीव्र हुन पुग्दछ । कामवासनाको तीव्रताले गर्दा उनीहरु श्रीमान्श्रीमतीका बीचमा पनि असन्तुष्ट हुन पुग्दछन् । यही वासनाका सिकार हुने हुनाले समाजको उच्च वर्गका मानिसमा पारिवारिक विच्छेद वा पारपाचुकेका घटना अत्यधिक हुने गरेका हुन् ।
समाजमा युद्ध, झगडा र बेमेलको कारणका पछाडि पनि राजसी भोजन गर्नेहरुको हात रहेको हुन्छ । उनीहरुमा क्रोधको मात्रा अत्यधिक बढेको हुन्छ । कसैको अस्तित्व पनि नस्वीकार्ने पक्षमा उनीहरु रहेका हुन्छन् । उनीहरुमा ‘मै खाऊँ, मै लाऊँ’ भन्ने भावनाले घर गरेको हुन्छ । समाजमा शोषण र अत्याचार मौलाउनुका पछाडि पनि राजसी भोजन गर्नेहरुको हात रहेको हुन्छ ।
तामसी भोजन गर्नेहरु सधैँ पछि पर्दछन् । उनीहरुको बाटो एकदमै अस्पष्ट हुन्छ । गन्तव्य पनि निश्चित हुँदैन । स्वयम्को शक्ति कति छ, उनीहरुले जान्दैनन् । यस्तो भोजनमा रमाउनेहरु अधिकांश परमुखापेक्षी अर्थात् अर्काको मुख ताक्ने किसिमका हुन्छन् । आपैmँ केही गरौँ, उन्नति र प्रगतिको दिशामा अघि बढौँ भन्ने भावना प्रायः लुप्त भएको हुन्छ ।
तर, सा¤िवक भोजनका अभ्यासीहरु भने सबै कुरामा अब्बल हुन्छन् । उनीहरुको सबैभन्दा उत्तम गुण भनेकै सादा जीवन, उच्च विचार हो । सा¤िवक भोजन पूर्णतः प्रकृतिनजिक हुन्छ । बासी, सडेगलेका, अत्यधिक मरमसलाले युक्त, अति तातो, अति तिखो, आधा पाकेको र अपवित्र भोजनदेखि उनीहरु परै रहन्छन् । भोजनमा पूर्णतः सन्तुलन मिल्ने हुनाले सा¤िवक भोजन गर्नेहरुको सर्वाङ्गीण जीवन सन्तुलित हुने गर्दछ  ।
सा¤िवक भोजनको अभ्यासले हामी शारीरिक रुपमा स्वस्थ हुने कुरामा त कुनै शङ्का रहेन नै । त्यसबाहेक पनि जीवनका सबै पक्षहरुमा हामी अग्रगामी हुन सक्दछौँ । हाम्रो जीवनको भविष्य परमेश्वरमा भन्दा धेरै हाम्रो भोजनमा छ । हामीले भोजनकै माध्यमले यो जीवनलाई दुई महिनामा समाप्त गर्न सक्दछौँ भने भोजनकै माध्यमले सय वर्षभन्दा धेरै बाँच्ने सौभाग्य प्राप्त गर्दछौँ । त्यसैले, भोजन हाम्रो भूत, वर्तमान र भविष्यत् सबै हो ।
मानिसले देश, समाज र राष्ट्र बनाउने कुरा त गर्छ, तर आपैmँलाई बनाउने कुरा भने कहिल्यै गर्दैन । हामीले धेरै कुरा जानेर पनि नजानेको कुरा हो— खान । हामीले खान जान्यौँ भने सबै जान्दछौँ । हातमा जे आयो त्यसैलाई मुखमा लैजाने कामलाई मात्रै खान जानेको भनिँदैन । हाम्रो वर्तमान र भविष्यत्लाई ध्यानमा राखी स्वस्थ, सुन्दर, शान्त र दीर्घजीवी बनाउने भोजन ग्रहण गनुपर्दछ भन्ने ज्ञान र कलालाई नै खान जान्नु भनिन्छ ।
हामी हाम्रो क्यारियरका बारेमा धेरै चिन्ता गर्दछौँ । कति धेरै हामी आफ्नो भविष्यका विषयलाई लिएर सचेत बन्दछौँ, तर खानाका सन्दर्भमा भने कुनै सचेतता देखिँदैन । हाम्रो भोजन नै भविष्य हो भन्ने कुरामा ध्यान दिने मान्छे निकै कम देखिन्छन् ।
कति खाने ? कसरी खाने ? कतिबेला खाने ? कुन विधिले खाने ? कस्तो खाने ? यी प्रश्नहरुप्रति हामी के कहिल्यै संवेदनशील भएका छौँ ? हाम्रो संवेदनशीलता अनावश्यक विषयवस्तुमा बढी केन्द्रित भएको देखिन्छ ।
महँगा र गरिष्ठ भोजन ग्रहण गर्ने बानीले हामीभित्रको सहजता कमजोर बनेर जाने खतरा बढ्दछ । भोजन हाम्रा लागि जाने औषधि हो भने नजाने विष पनि हो । भोजनको पनि आफ्नै मर्यादा हुन्छ । हामी भोजनलाई केही पनि ठान्दैनौँ, तर यो नै हाम्रो सबैथोक हो । भोजन जति पवित्र भयो, हाम्रो जीवन पनि त्यति नै पवित्र हुन्छ । यसैले, हाम्रो भोजन अधिकतम पवित्र होस् भन्नेतिर हामी सचेत बन्नुपर्दछ ।
हामीले गर्ने भोजनको स्रोत के हो ? हामीले कहाँबाट भोजन प्राप्त गरेका छौँ, त्यसले पनि हाम्रो जीवन–चरित्र निर्माण गर्दछ । पशुपक्षीको हत्या गरेर गरिने मांसाहार हाम्रा लागि दूषित र अमानवीय जीवन चरित्रको द्योतक हो । पशुपक्षीलाई हत्या गर्ने क्रममा ती निरीह प्राणीहरुको क्रन्दनको नजानिँदो मात्रा उनीहरुको मासुमा पनि कायम रहन्छ । हामीले त्यसरी गर्ने मांसाहारले हामीलाई पनि त्यस्तै अपवित्र बनाइदिन्छ । त्यस्तो किसिमको भोजन गर्ने हामीले समाजमा अहिंसा, मैत्री र एकताको भावना विस्तार गर्ने कुरा कोरा कल्पनाबाहेक केही हुँदैन ।
यसैले आउनुस्, भोजनलाई अधिकतम सा¤िवक र पवित्र बनाऔँ । जीवनको सार्थकता भनेकै सर्वजनहितायः कर्म गर्नु हो । राजसी र तामसी भोजनले हामीलाई मात्रै होइन, समाज र राष्ट्रलाई पनि बेमेल र अव्यवस्थाको भुमरीमा पु¥याउने काम गर्दछन् । जीवनमा धेरै ठूलाठूला काम गर्नुछ, तर सानासाना कुराहरुलाई पूरा गरेर मात्र ती ठूलाठूला आयोजनहरु पूरा गर्न सकिन्छ । त्यसैले, भोजन गर्ने कला सिकौँ । सा¤िवक भोजनमा जोड दिऊँ र सा¤िवक जीवन निर्माणको दिशामा अघि बढौँ । हाम्रो भोजनको परिपाटी अत्यन्त अवैज्ञानिक र अप्राकृतिक छ । यसलाई आमूल रुपमा नबदलेसम्म हामी स्वयम् र समाजलाई पनि बदल्न सक्दैनौँ । बाहिर हेर्न छोडेर हामीले आपैmँलाई प्रश्न गरौँ— के मैले खान जानेको छु ? खाने कला सिक्दा मात्र पनि हामीले जीवनमा एकैसाथ धेरै कुरा सिक्न सक्दछौँ ।

Related Posts

नवलपुरका फरार २३ अभियुक्त पक्राउ

अनुसन्धानका तीन आँखा र नागरिक कर्तव्य

अनुसन्धानका तीन आँखा र नागरिक कर्तव्य

शरीरमा नुनको आवश्यकता र मात्रा असन्तुलनमा देखा पर्ने असर

विद्यार्थी परामर्शका प्रमुख विषय [लक्ष्मणरेखा]

विद्यार्थी परामर्शका प्रमुख विषय [लक्ष्मणरेखा]

Discussion about this post

अन‌ि यो पनि

एकैदिन २५ जना फरार अभियुक्त पक्राउ
प्रमुख समाचार

गैँडाको खाग तस्करी गरेको आरोपमा पक्राउ

काठमाडौँ । गैँडा मारी खाग तस्करी मुद्दाका फरार तीन अभियुक्तलाई प्रहरीले आज काठमाडौँबाट पक्राउ गरेको छ । पक्राउ पर्नेमा सल्यान...

Read more
प्रतिनिधिसभा विघटन मुद्दा आज पनि हेर्दाहेर्दैमा

नेकपा आधिकारिताको फैसला फागुन २० मा

चितवन भेटेरान कप : सेमीफाइनल खेलको समीकरण पूरा

चितवन भेटेरान कप : सेमीफाइनल खेलको समीकरण पूरा

अहिले कांग्रेसले सरकारको नेतृत्व लिनुहुन्न : नेता बस्नेत

अहिले कांग्रेसले सरकारको नेतृत्व लिनुहुन्न : नेता बस्नेत

सहपुरका विपन्न विद्यार्थीलाई शैक्षिक सहयोग

सहपुरका विपन्न विद्यार्थीलाई शैक्षिक सहयोग

साइट नेभिगेशन

  • अन्तर्वार्ता
  • अर्थ
  • कला
  • खेलकुद
  • पाठक पत्र
  • प्रदेश
  • प्रमुख समाचार
  • प्रविधि
  • राजनीति
  • वाग्मती
  • विचार
  • विश्व
  • शिक्षा
  • समाचार
  • समाज
  • सम्पादकीय
  • साहित्य
  • स्वास्थ्य

सम्पर्क

चितवन पोष्ट प्रकाशन प्रा. लि.
भरतपुर-१०, विद्युतरोड, हाकिमचोक
फोन : ०५६-५९५६२१ , ०५६-५९५६२४

विज्ञापनको लागि सम्पर्कः
९८६४२८०३१३, ९८६४२८०३१४, ९८५५०५१०९२
इमेल : chitwanpost@gmail.com

शाखा कार्यालयहरु

सौराहाचोक,टाँडी, फोनः ९८५५०८०२९१ (होमनाथ सापकोटा)
पर्सा: ९८४५१६०२९५ (प्रमिला अर्याल)
चनौली : ९८६५००५५९७ (रामशरण गैरे)
कावासोतीः ९८४३४०२६४४ (विन्दु न्यौपाने)
धादिङबेसीः ०१०–५२०६६५
दमौलीः ०६५–५६०८३९
डुम्रेः ०६५–६९०८०६
त्रिशूलीः ०१०–५६०५४७,९८५१०१४३९१

  • हाम्रो बारेमा
  • सम्पर्क
  • बिज्ञापन

© २०२० चितवन पोष्ट - दैनिक समाचार पत्र | सर्वाधिकार सुरक्षित । वेब तथा होस्टिङ सेवा: नमस्टेक

No Result
View All Result
  • गृहपृष्‍ठ
  • समाज
  • राजनीति
  • अर्थ
  • विचार
  • अन्तर्वार्ता
  • स्वास्थ्य
  • विश्व
  • साहित्य
  • कला
  • खेलकुद
  • इ-पत्रिका

© २०२० चितवन पोष्ट - दैनिक समाचार पत्र | सर्वाधिकार सुरक्षित । वेब तथा होस्टिङ सेवा: नमस्टेक

Welcome Back!

Sign In with Facebook
OR

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms below to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In