ADVERTISEMENT
८ माघ २०७७, बिहीबार
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
  • Login
  • गृहपृष्‍ठ
  • समाज
  • राजनीति
  • अर्थ
  • विचार
  • अन्तर्वार्ता
  • स्वास्थ्य
  • विश्व
  • साहित्य
  • कला
  • खेलकुद
  • इ-पत्रिका
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
८ माघ २०७७, बिहीबार
Chitwan Post Daily | चितवन पोष्ट दैनिक
No Result
View All Result

‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ भित्रका निबन्धमा निर्बन्ध विचरण

by चितवन पोष्ट
२०७० कार्तिक २३, शनिबार ०१:१० गते
in साहित्य
0
Chitwan Post
0
SHARES
Share on FacebookShare on Twitter

रमेश प्रभात

महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको विराट् कल्पनाशीलताबाट थालिएको आधुनिक नेपाली निबन्ध यतिबेला नेपाली साहित्यमा निकै उर्बरता, मौलिकता र सशक्ततापूर्वक अगाडि बढिरहेको छ भन्दा अत्युक्ति हुँदैन । कविताको समृद्ध परम्परामा नेपाली निबन्ध पनि त्यत्तिकै सबलताका साथ अगाडि बढ्नु नेपाली साहित्यका पाठकका निम्ति खुशीको कुरा हो । अचेल नेपालीहरु निकै भ्रमणशील बन्दै गइरहेका छन् र तिनै यात्राका कुरालाई निबन्धमार्फत् सार्वजनिक गर्छन् । भ्रमणबाट विमुख पाठकहरुका लागि त्यस्तो लेखन उपलब्धि बन्ने गरेको छ । विकीर्ण चिन्तनबाट नेपाली निबन्धलाई फराकिलो आकाश प्रदान गर्नुमा निबन्धकार शङ्कर लामिछानेको प्रशस्त योगदान छ । उनले आख्यानको मिश्रण, व्यक्तिचित्रको प्रयोग र विषयगत वैविध्यलाई निबन्धमा भित्र्याए, त्यस्तै समीक्षात्मक टिप्पणीलाई पनि निबन्ध बनाए । निबन्धको यही गोरेटोमा यिनै प्रवृत्तिहरु अँगाल्दै विचारका झिल्काहरु उनेर निबन्ध लेख्दै आएका सशक्त निबन्धकार हुन्, रोशन शेरचन ।
नेपाली साहित्यमा कविताबाट यात्रा आरम्भ गरेका निबन्धकार शेरचनका मस्तिष्कहरुको मृत्यु (२०५७) र चम्पारन ब्लुज (२०६७) पूर्वप्रकाशित निबन्धकृतिहरु हुन् भने धोबीघाट एक्सप्रेस (२०७०) हालसालै प्रकाशित निबन्धकृति हो । विश्वसाहित्यका जटिल कृतिहरु अध्ययन गरेर प्राप्त ज्ञान र विचारहरुलाई नेपाली मौलिकतामा रुपान्तरण गर्दै निबन्ध लेख्ने निबन्धकार शेरचन अरुभन्दा पृथक् खालका निबन्धकार प्रतीत हुन्छन् । विचारका बिम्बहरुलाई भाषा र शैलीले माझेर प्रस्तुत गर्नु निबन्धकार शेरचनको नैबन्धिक उपललब्धि हो भन्नुपर्छ । निबन्ध यात्राको डेढ दशक समयमा उनले आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाइसकेका छन् ।
निबन्धकार शेरचनको तेस्रो निबन्धसङ्ग्रह ‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ जम्मा २५७ पृष्ठको स्थूल आयाम र २४ वटा नैबन्धिक मालाहरु उनिएको कृति हो । प्रस्तुत कृतिभित्र घटीमा ४ पृष्ठको ‘ईश्वर हत्याको सन्दर्भ’ र ‘आस्थाको परिसर’ निबन्धदेखि लिएर बढीमा ३१ पृष्ठको शीर्षक निबन्ध ‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ सम्मको आयामगत विविधता देखिन्छ । औसतमा कुरा गर्नुपर्दा प्रत्येक निबन्धले करिब ११ पृष्ठको आयाम पाउने देखिन्छ, जुन आयामलाई छोटो भन्न मिल्दैन । यात्रा, संस्मरण, व्यक्तिचित्र, समीक्षा, इतिहास, जीवन, दर्शन, पुस्तक, पात्र, प्रवृत्तिजस्ता विविध विषयवस्तुको उठान गरिएको यो पुस्तक सामान्यभन्दा केही माथि उठेका सचेत पाठकको बौद्धिक खुराक र सूचनाको भण्डार बन्न सक्छ ।
कृतिभित्र समेटिएको पहिलो निबन्ध ‘सम्झनामा भैरहवा र पोखरा’ आफ्नो बाल्यकाल, शिक्षादीक्षा, अध्ययन परम्परा, युवा वय आदिको स्मरण गरिएको संस्मरणात्मक निबन्ध हो ।
त्यस्तै, दोस्रो निबन्ध ‘झेन एण्ड द आर्ट अफ मोटरसाइकल मेन्टेनेन्स’ छापिनुपूर्व गिनिज बुकमा रेकर्ड बनाइसकेको रोबर्ट एम पिरसिगको कृतिसँग सम्बन्धित छ । कृतिकै नामलाई शीर्षक बनाइएको यो निबन्धले पाठकलाई गम्भीर प्रकृतिको किताब पढ्ने सुझावलाई घुमाउरो पाराले प्रस्तुत गरेको छ ।
त्यस्तै, तेस्रो निबन्ध ‘फेसबुक संसार र विसङ्गतिका काराभान’ वर्तमान जीवनप्रतिको व्यङ्ग्य हो । आठवटा उपखण्डमा विभाजित यो निबन्धले विविध विषयवस्तुको उठान गर्दै युवापुस्ताको लापर्बाहीपन, देशभित्रको बेरोजगारी, युवाशक्तिको पलायन र साइबर संस्कृतिले व्यक्तिलाई खोक्रो पार्दै लगेको दारूण यथार्थमाथि वैचारिक प्रश्न उब्जाएको छ ।
सङ्ग्रहभित्रको चौँथो निबन्ध ‘विचारको ब्राकेटबाट चियाउँदा’ वैचारिक निबन्ध हो । कवि ईश्वर बल्लभको चर्चा गर्दै निबन्धकारले लेखक विचारविहीन हुन नसक्ने धारणा यो निबन्धमा राखेका छन् । निबन्धकार अविचारलाई पनि फरक विचार मान्दछन् । रचनामा विचार कलाले छोपिनु पर्ने धारणा राख्दछन् ।
त्यस्तै, पाँचौँ निबन्ध ‘गिन्सवर्ग बिम्ब’ प्रसिद्ध अमेरिकी विद्रोही कवि एलेन गिन्सवर्गको प्रसङ्ग उठाउँदै हङ्ग्री जेनेरेसन, बुटपालिसजस्ता काव्यिक आन्दोलनको समेत चर्चा गरेका छन् ।
त्यस्तै, छैटौँ निबन्ध ‘मृत्युको समाचार लुकाउन सकिनँ कुमार !’ मा कुमार नगरकोटीको फोनको प्रसङ्गबाट प्रसिद्ध कवि, निबन्धकार एवं समीक्षक गोविन्द वर्तमानको मृत्यु सन्दर्भलाई जोडेका छन् । केही लामो खालको यो निबन्धमा वर्तमानसँगको संस्मरण, उनको लेखनयात्राका अतिरिक्त निबन्धकारले आफ्नो निबन्धकृतिको पाण्डुलिपि पढ्न दिएको कुरा पनि उल्लेख गरेका छन् । काठमाडौँलाई राक्षस बिम्बका रुपमा उतारेकोमा वर्तमानको आक्रोश पोखिएको देखाएका छन् ।
कृतिभित्रको सातौँ निबन्ध शीर्षक निबन्ध हो । ‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ शीर्षकको यो निबन्ध सबैभन्दा लामो र प्रयोगशील निबन्ध हो । बन्दका दिनमा सार्वजनिक बसमा यात्रा गरेको प्रसङ्गबाट उठान गरिएको यो निबन्धमा यात्रा, संस्मरण, एकालाप, संवाद, कल्पना, स्वैरकल्पना र आख्यानको समेत भरपुर उपयोग गरिएको छ । एउटा मृत व्यक्तिको प्रसङ्ग उठाउँदै लेखकले दुर्घटनाको चर्चा गरेका छन् । यसभित्र शारीरिक, मानसिक र वैचारिक यात्राका बिम्बहरु भेटिन्छन् ।
त्यस्तै, आठौँ निबन्ध ‘म कविता किन लेख्छु ?’ कवितायात्राको खुलासा गर्ने वैचारिक निबन्ध हो ।
नवौँ निबन्ध ‘शैलीको खोजीमा’ लेखकले छुट्टै शैली निर्माण गर्नुपर्ने धारणा राख्ने निबन्ध हो, तर लेखकले यसमा आफूले छुट्टै शैली बनाउन नसकेकोमा आफैँप्रति दुखेसो समेत पोखेका छन् ।
निबन्धसङ्ग्रहको दसौँ निबन्ध ‘पिकासो र डालीका पेन्टिङसँग केही क्षण’ बर्लिन यात्रालाई चित्रण गरिएको संस्मरणात्मक निबन्ध हो । यसमा लेखकले बर्लिनको आर्ट ग्यालरी घुम्दा देखेका विश्वचर्चित चित्रकारहरु पिकासो, डाली, मारगिट, माइडनर, रोबोर्टो मारा, जर्ज ग्रोस्ज, माक्स अन्ट आदिका चित्रकलाको खुलेर प्रशंसा गरेका छन् ।
त्यस्तै, एघारौँ निबन्ध ‘दुइटा फूल देउरालीमा’ कवि ईश्वर बल्लभको मृत्युपछि उनको घरमा गएको घटना उल्लेख गर्दै बल्लभकै स्मृतिमा रचिएको छ ।
बाह्रौँ निबन्ध ‘ग्राम्स्कीको देशमा’ इटाली भ्रमणसँग सम्बन्धित निबन्ध हो । यसमा इटालीको ग्रामीण इलाकादेखि रोमसँगका संस्मरण छन् भने पाश्र्वमा नवमाक्र्सेली चिन्तक एन्टोनियो ग्राम्स्कीको योगदानको चर्चा पनि छ ।
कृतिमा समेटिएको तेह्रौँ निबन्ध ‘सम्मुख शून्य र सम्झनाका रेलहरु’ एउटा राजधानीबाहिरको लेखकले राजधानीमा कार्यक्रम राख्न खोज्दा पाएको दुःखसँग सम्बन्धित संस्मरणात्मक लेख हो । यसमा लेखकले आफ्नो पहिलो निबन्धसङ्ग्रह ‘मस्तिष्कहरुको मृत्यु’ लोकार्पण गर्दा पाएको हण्डरलाई मार्मिक चित्रण गर्दै नारायण ढकालको खुलेर तारिफ गरेका छन् ।
चौधौँ निबन्ध ‘ईश्वर हत्याको सन्दर्भ र आस्थाको परिसर’ सङ्ग्रहकै छोटो निबन्ध हो । यसमा लेखकले ईश्वरको मृत्युसम्बन्धी आफूले यसअघि लेखेका लेखहरुको चर्चा गर्दै ईश्वर मस्तिष्क होइन कि मनमा बस्दोरहेछ भन्ने धारणा अघि सारेका छन् । यो छोटो निबन्ध भएर पनि इम्यानुअल कान्टको दार्शनिक चेतसँग जोडिएको दर्शनप्रधान निबन्ध हो ।
पन्ध्रौँ निबन्ध ‘निबन्धमा निर्बन्ध विचरण’ नेपाली निबन्ध लेखनको चर्चा गर्ने समीक्षात्मक निबन्ध हो । नेपाली निबन्धको विगतदेखि वर्तमानसम्मका मूलभूत प्राप्तिमा केन्द्रित यो निबन्धमा सैद्धान्तिक बहससमेत उठाइएको छ । लेखनको शक्ति र सीमाका बारेमा चर्चा गरिएको सुन्दर निबन्ध भएर पनि थोरै आत्मरतिमा डुबेजस्तो भने देखिन्छ ।
निबन्धसङ्ग्रहको सोह्रौँ निबन्ध हो, ‘जुरेथुम ३५ किलोमिटर र नित्सेको जराथ्रुस्त्र’ । यस निबन्धमा लेखकले साथीसँग गरेको त्रिशूलीयात्रा, जुरेथुम ३५ किलोमिटर भन्ने ठाउँमा रोकिएको प्रसङ्ग, भौगोलिक सुन्दरता आदिको चित्रण गर्दै वैचारिक तहमा नित्सेको चर्चित कृति ‘जराथ्रुस्त्र’ को स्मरण पनि गरेका छन् । त्यसैले यो विचारपरक यात्रानिबन्ध हो ।
सत्रौँ निबन्ध ‘होनचा टेरेसमा नगरकोटीसँग एक साँझ’ मा अफ दी बिट लेखक नगरकोटीसँग कवि कुनामा सोमरस पिउँदै बिताएको एक साँझ र उनको लेखनयात्राको चर्चा गरिएको छ ।
अठारौँ निबन्ध ‘अम्बर गुरूङ र क्याबिन नम्बर भ्रम’ मा लेखकले सङ्गीतकार प्रकाश गुरूङ र किशोर गुरूङसँग आफूले सङ्गीत सिकेको प्रसङ्ग उठाउँदै बिरामी अम्बर गुरूङलाई भेट्न महाराजगञ्ज पुगेको संस्मरण लेखेका छन् ।
कृतिमा समेटिएको उन्नाइसौँ निबन्ध ‘साहित्यमा विचार चिन्तन’ बहसको निम्तो दिने निबन्ध हो । यसमा कृष्ण अविरलको लेखको प्रसङ्ग उल्लेख गर्दै लेखकहरु गुटमा बाँडिनु ठीक कि बेठीक ? भन्ने चर्चा गरिएको छ । मान्छे समूहमा बस्ने भएकाले स्वस्थ खालको समूह आवश्यक छ भन्ने निष्कर्ष निकालेको देखिन्छ ।
त्यस्तै, बिसौँ निबन्ध ‘विद्रूप समय चेतनाका आख्यानकार’ लेखक नारायण ढकालसँग जोडिएको निबन्ध हो । यसमा ढकालको लेखनयात्रा, प्रवृत्तिका अतिरिक्त वैचारिक पक्षलाई समेत चित्रण गरिएको छ । त्यस्तै, आफ्नो कृतिको भूमिका लेखनलाई पनि जोडिएको छ ।
त्यस्तै, एक्काइसौँ निबन्ध ‘धूमिल स्केचमा कवि बल्लभ’ कवि ईश्वर बल्लभसँग सम्बन्धित छ । पोखरा बस्दा बढी भेट हुने गरेको तर काठमाडौँ बस्न थालेपछि कम भेटिएको प्रसङ्ग उल्लेख छ । यो निबन्धकारको एउटै कृतिमा एक व्यक्तिसँग सम्बन्धित दोस्रो निबन्ध भएकाले पाठकले त्यति स्वाद लिन नसक्ने देखिन्छ, जब कि निबन्ध आफैँमा सुन्दर छ ।
सङ्ग्रहभित्रको बाइसौँ निबन्ध ‘शङ्कर रिभिजेट’ निबन्धकार शङ्कर लामिछानेसँग सम्बन्धित छ । आफू पोखरा बस्दा काठमाडौँ आएको बेला अविनाश श्रेष्ठसँग शङ्कर लामिछानेको ठेगाना सोधेको र उनको मृत्यु भइसकेको थाहा पाएपछि शारीरिक रुपमा नभेटिए पनि कृतिको शक्तिका माध्यमले पटकपटक भेट भएको कुरालाई निबन्धमा उठाइएको छ । त्यस्तै, प्रकाश सायमीको भावक अभियानले शङ्कर लामिछानेलाई पाठकका माझ पुनः स्थापित गरेको तथ्य पनि निबन्धले व्यक्त गरेको छ ।
तेइसौँ निबन्ध ‘कोलाज यात्रा ः छ्याङदोर, भालुखोप र ओक्रा’ मा लेखकले काठमाडौँको भीडभाड र यान्त्रिक जीवनबाट मुक्त हुन एक हप्ते रसुवा–नुवाकोटको पैदलयात्रा गरेको कुरा उल्लेख गरेका छन् । यात्राका क्रममा देखिएको भू–दृश्य, प्रकृति, स्थानीय जीवन, भाषा, संस्कृति र ग्रामीण सद्भावको मार्मिक चित्रण गरेका छन् ।
कृतिको अन्तिम अर्थात् चौबिसौँ निबन्ध ‘पाउलो इज नट डेड’ आफ्नो जागिरे जीवनसँग सम्बन्धित गराएर प्रसिद्ध ब्राजिल दार्शनिक एवं समाज सुधारक पाउलो फ्रेरेको योगदानमा समर्पित निबन्ध हो । सीमान्तीकृत वर्गको उठानमा फ्रेरेको मह¤वपूर्ण भूमिका भएको बताउँदै नेपाली कम्युनिस्टहरुलाई उनको अनुसरण गर्न आग्रहसमेत गरिएको छ ।
यसरी यो निबन्धसङ्ग्रह ‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ ले विविध विषयवस्तुको उठान गर्दै निबन्धका पाठकहरुलाई छुट्टै स्वाद दिने जमर्को गरेको छ । विचार, युग चेतना, समाज, जीवन दर्शन र यात्राका स्वादहरुलाई पाठकसमक्ष पस्कने काम गरेको छ । लेखनका क्रममा लेखक इमानदार बन्ने प्रयास गरेका छन् ।
लेखक भन्छन्, ‘आत्मपरक निबन्ध र नियात्रा लेख्दा विषयहरु पुनरावृत्ति हुने खतरा सदैव रहन्छ ।’
(निबन्धमा निर्बन्ध विचरण ः पृ १५३)
तर, निबन्धकार वैचारिक रुपमा सचेत भए पनि व्यवहारमा भने प्रशस्तै चिप्लेका छन् । ईश्वर बल्लभबारे दुईवटा छुट्टाछुट्टै निबन्ध राख्ने मोह गरेका छन् भने नारायण ढकालबाट भूमिका लेखाएको प्रसङ्गलाई धेरै ठाउँमा उल्लेख गरेका छन् । त्यस्तै गिन्सवर्ग, पिरसिगजस्ता लेखकलाई धेरै पटक दोहो¥याएका छन् । उनी निबन्धकार भएर पनि समीक्षालाई स्थान दिएका छन् । ‘निबन्धमा निर्बन्ध विचरण’ भित्र कतै आत्मरतिमा रमाएजस्तो पनि छनक देखिन्छ ।
निष्कर्षमा भन्नु पर्दा ‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ शक्ति र सीमाका आधारमा सशक्त प्राप्तिका रुपमा देखिए पनि यसलाई २५७ पृष्ठको मोटो आयामबाट घटाएर १५० पृष्ठजति र २४ वटा निबन्धबाट छाँटेर १५ वटामा झार्न सकिएको भए पुनरावृत्ति हुने दोषबाट मुक्त हुनेथियो । पाठकलाई एउटै प्रसङ्ग पटकपटक पढ्न बाध्य पार्ने काम अर्को सङ्ग्रहमा नहोस् भन्ने कामना गर्दै ‘धोबीघाट एक्सप्रेस’ एक्सप्रेस गतिमा गतिशील रहोस् भन्ने शुभकामनाका साथ कलमलाई विश्राम दिन चाहन्छु ।

Related Posts

Chitwan Post

नौ जना स्रष्टा सम्मानित हुने

बालसमयका विविध अनुभूति (ती दिनहरु)

बालसमयका विविध अनुभूति (ती दिनहरु)

मानवजीवनमा साहित्य (निबन्ध)

मानवजीवनमा साहित्य (निबन्ध)

Discussion about this post

अन‌ि यो पनि

ओलीले संसद् विघटन गर्दा देश गम्भीर सङ्कटमा : डा भट्टराई
राजनीति

ओलीले संसद् विघटन गर्दा देश गम्भीर सङ्कटमा : डा भट्टराई

टीकापुर । जनता समाजवादी पार्टीका केन्द्रीय परिषद् अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री डा बाबुराम भट्टराईले प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसद् विघटन गरी...

Read more
खैरो हिरोइन कारोबार गर्ने गिरोह पक्राउ

खैरो हिरोइन कारोबार गर्ने गिरोह पक्राउ

काँग्रेसद्वारा रुकुमपश्चिम घटनाका दोषीलाई कारबाही गर्न माग

काँग्रेसद्वारा रुकुमपश्चिम घटनाका दोषीलाई कारबाही गर्न माग

साहाराको घरमा आश्रित बालबालिकालाई खाद्यान्न सहयोग

साहाराको घरमा आश्रित बालबालिकालाई खाद्यान्न सहयोग

तीन युवाले स्थापना गरे ‘ब्लु ल्याडर’

तीन युवाले स्थापना गरे ‘ब्लु ल्याडर’

साइट नेभिगेशन

  • अन्तर्वार्ता
  • अर्थ
  • कला
  • खेलकुद
  • पाठक पत्र
  • प्रमुख समाचार
  • प्रविधि
  • राजनीति
  • वाग्मती
  • विचार
  • विश्व
  • शिक्षा
  • समाचार
  • समाज
  • सम्पादकीय
  • साहित्य
  • स्वास्थ्य

सम्पर्क

चितवन पोष्ट प्रकाशन प्रा. लि.
भरतपुर-१०, विद्युतरोड, हाकिमचोक
फोन : ०५६-५९५६२१ , ०५६-५९५६२४

विज्ञापनको लागि सम्पर्कः
९८६४२८०३१३, ९८६४२८०३१४, ९८५५०५१०९२
इमेल : chitwanpost@gmail.com

शाखा कार्यालयहरु

सौराहाचोक,टाँडी, फोनः ९८५५०८०२९१ (होमनाथ सापकोटा)
पर्सा: ९८४५१६०२९५ (प्रमिला अर्याल)
चनौली : ९८६५००५५९७ (रामशरण गैरे)
कावासोतीः ९८४३४०२६४४ (विन्दु न्यौपाने)
धादिङबेसीः ०१०–५२०६६५
दमौलीः ०६५–५६०८३९
डुम्रेः ०६५–६९०८०६
त्रिशूलीः ०१०–५६०५४७,९८५१०१४३९१

  • हाम्रो बारेमा
  • सम्पर्क
  • बिज्ञापन

© २०२० चितवन पोष्ट - दैनिक समाचार पत्र | सर्वाधिकार सुरक्षित । वेब तथा होस्टिङ सेवा: नमस्टेक

No Result
View All Result
  • गृहपृष्‍ठ
  • समाज
  • राजनीति
  • अर्थ
  • विचार
  • अन्तर्वार्ता
  • स्वास्थ्य
  • विश्व
  • साहित्य
  • कला
  • खेलकुद
  • इ-पत्रिका

© २०२० चितवन पोष्ट - दैनिक समाचार पत्र | सर्वाधिकार सुरक्षित । वेब तथा होस्टिङ सेवा: नमस्टेक

Welcome Back!

Sign In with Facebook
OR

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms below to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In