कृषि क्याम्पसको भौतिक संरचनाको अवस्था ः एक चर्चा

बलवीर तामाङ
लामो बहस, छलफल र प्रयत्नपश्चात् कृषिप्रधान देश नेपालमा कृषि तथा वन विश्वविद्यालय स्थापना भएको छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गत कृषि तथा पशु विज्ञान अध्ययन संस्थानका रुपमा रामपुर, चितवनमा सञ्चालित रामपुर कृषि क्याम्पसको गौरवशाली इतिहास र भौतिक संरचनाको निरन्तरताका रुपमा स्थापित यस विश्वविद्यालयप्रति चितवनवासी गौरवको अनुभूति गर्दछ । उत्तरोत्तर प्रगतिको कामनासमेत गर्दछ ।
रामपुर कृषि क्याम्पसको कृषि जनशक्ति उत्पादन गर्ने जिम्मेवारीलगायत प्राज्ञिक एवं अप्राज्ञिक जनशक्ति र भौतिक संरचना नयाँ विश्वविद्यालयमा हस्तान्तरण वा समायोजन हुने क्रममा कोही नकारात्मक पक्षहरु जो उच्चकोटिको विश्वविद्यालयका लागि शोभा दिँदैनथे– ले पनि निरन्तरता पाइरहेका छन् । यस लेखको उद्देश्य विश्वविद्यालयको शैक्षिक वा प्रशासनिक पक्षमा छलफल गर्नु नभई भौतिक सम्पत्तिको संरक्षणमा देखिएको कमी वा उदासीनताबारेका केही उदाहरण प्रस्तुत गर्नु रहेको छ ।
विश्वविद्यालयको भौतिक सम्पत्ति तथा संरचनाहरुको उचित संरक्षण, जगेर्ना वा रेखदेख नभएको सन्दर्भबारे विश्लेषण वा मूल्यांकन गर्दा नेपाली संस्कार मनोवृत्ति र दण्डसंहितालगायतका पक्षहरु समेत कुनै न कुनै मात्रामा दोषी हुन सक्ने अड्कल यो पंक्तिकारलाई लाग्दछ ।
नेपालीहरु विगतमा उच्चकोटिको युद्ध कौशल भएका लडाकु जातिमा गनिए पनि हिजोआज विश्वासिला सुरक्षाकर्मीका रुपमा चिनिएकै छन् । संयुक्त राष्ट्रसंघको शान्ति मिसनमा नेपालीको स्थान अग्रपंक्तिमै छ । बेलायत, खाडी र जापानसम्म बैंकिङ सेक्टर वा औद्योगिक क्षेत्र सुरक्षार्थ नेपाली जवान नै रूचाइन्छ । बु्रनाईका सुल्तान र आफ्नो सम्पतिको सुरक्षा गोरखालीद्वारा नै गराउँछन ।
हाम्रा विश्वविद्यालयमा पनि भौतिक सम्पत्तिलगायत अनुसन्धान क्षेत्र, उत्पादन क्षेत्र मह¤वपूर्ण औजार, उपकरणहरु वा पदाधिकारी सुरक्षार्थ सयौँको संख्यामा सुरक्षाकर्मी भर्ना गरिएको हुन्छ । सुरक्षाको अभाव वा लापर्बाहीका कारण कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय, रामपुरमा केही मह¤वपूर्ण भौतिक संरचनाहरुको विनाश भइसकेको दृष्टान्त तल प्रस्तुत गरिएको छ ।
१. ट्रिटमेन्ट प्लान्टको दुरूपयोग ः
कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय, रामपुरको शिक्षण र आवासीय क्षेत्रबाट निस्कने सम्पूर्ण तरल फोहोरलाई ढलको माध्यमबाट विश्वविद्यालयको पश्चिम–उत्तर क्षेत्रको वेटल्यान्डमा रहेको ठाउँमा पु¥याई ४ वटा च्याम्बरसहितको ओक्सिडेसन पोन्डद्वारा फोहोरमा रहेको प्रदूषणजन्य जैविक अवस्थालाई ओक्सिडाइज गरी नजिकको कुलोमा विसर्जन गर्ने गरिएकोमा हाल यी ट्रिटमेन्ट प्लान्टका सबै संरचनाहरु टुटफुट, भत्किएको अवस्थामा रहेको छ । फोहोरलाई यहाँसम्म ल्याउने ढल नै धेरै ठाउँमा ठोस फोहोर जस्तै ढुुंगा, माटो र मृत पशुका हाडखोरद्वारा अवरूद्ध भएको छ ।
फोहोरलाई प्रशोधन गरेर मात्र वातावरणमा विसर्जन गर्ने यस प्रकारको वैज्ञानिक संरचना पश्चिम चितवनमै पहिलो हो । यस्ता मह¤वपूर्ण संरचनाको सुरक्षा, संरक्षण र सदुपयोग गर्न नसक्नु विश्वविद्यालयजस्तो उच्च प्राज्ञिक निकायलाई सुहाउने कुरा कदापि हुन सक्दैन । तसर्थ, त्रि.वि.वि.द्वारा प्राप्त यस ट्रिटमेन्ट प्लान्टरुपी उपहारको मर्मतसम्भार गरी सदुपयोग होस् । विश्वविद्यालयबाट उत्सर्जन हुने फोहोरको कारण मर्हिघोल हुँदै नारायणी नदीसम्म प्रदूषण फैलिने अवस्था सृजना नहोस्, यही हाम्रो अपेक्षा छ ।
२. रंगशाला ः
रामपुर कृषि क्याम्पस त्रिभुवन विश्वविद्यालयको एक मह¤वपूर्ण संकाय तथा केन्द्रीय क्याम्पसका रुपमा विकसित हुने क्रममा विभिन्न दातृ निकायहरुद्वारा मह¤वपूर्ण भौतिक संरचनाहरु निर्माण गरी हस्तान्तरण गरिएका छन् । यस्ता संरचनामध्ये रंगशाला वा खेलकुदका लागि निर्मित संरचना पनि एक हो । यस रंगशालाअन्तर्गत इनडोर गेमका लागि कभर्ड हल, फुटबल ग्राउन्ड, भलिबल कोर्ट, बास्केट बल कोर्ट र केही प्याराफिटजस्ता संरचना सामेल
छन् । करिब ५–६ बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको यस रंगशाला क्षेत्रको पूर्वी र दक्षिणी कम्पाउन्ड चाइनिज इँटाद्वारा निर्मित शानदार पर्खालद्वारा घेरिएको छ ।
यस रंगशालाको संरचनाको सदुपयोग नै गर्ने हो भने क्षेत्रीय रंगशाला या कम्तीमा जिल्लाभरिका खेल आवश्यकता पूरा हुन सक्दछ । अफसोच ! हाल यो रंगशाला विश्वविद्यालयभित्र छ भन्ने हेक्का न विश्वविद्यालय प्रशासनलाई छ, न विद्यार्थी वर्गलाई । अचम्मको कुरा के पनि हो भने यस रंगशालाको उद्घाटन पनि गरिएन र हालसम्म कुनै खेल वा खेलाडीको उपस्थिति पनि भएको छैन । हाल यो रंगशाला फ्याँकिएको वा बिर्सिइएको अवस्थामा रहेको छ । करोडौँको लागतमा निर्मित कभर्ड हल लागूपदार्थ लिने, दिने, खाने वा शौचालयका रुपमा प्रयोग
भएको छ । त्यति मजवुत, सुन्दर र शानदार कभर्ड हलको भित्ताबाहेक भाँच्न र झिक्न मिल्ने कुनै कुरा बाँकी रहेको छैन ।
यस्तो दुर्दशा देख्ने जोकोहीको मनमा पनि उस्तै प्रश्न खडा हुन्छ– किन यसरी खत्तम पारिएको
होला ? चौकीदार वा पाले किन नराखिएको होला ? चौकीदार खटनपटन गर्ने पदाधिकारीले किन यति मह¤वपूर्ण सम्पत्तिको सुरक्षा गर्न आवश्यकता नदेखेका होलान् ? सुरक्षा निकायलाई पनि खटनपटन गर्ने उपल्लो निकायको पदाधिकारीको ध्यान र चासो यस रंगशालाप्रति किन नभएको होला ? यस रंगशालाका लागि आर्थिक श्रोत उपलब्ध गराउने दातृ निकायको प्रतिनिधि कतै झुक्किएर रंगशाला हेर्न आए भने हाम्रा पदाधिकारीले चाहिँ के भन्छन् होला ?
आशा गरौँ, भर्खर दोस्रो वर्षमा पाइला टेकेको नयाँ विश्वविद्यालयले यी र यस्ता सम्पदाको उचित संरक्षण, संवद्र्धन र सदुपयोग गर्ने परिपाटी अनि क्षमताको विकास गर्नेछ ।
(कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय, रामपुर)