निर्वाचनको विधि सकारात्मक, अपूरो अभ्यास कायमै

विष्णु ओस्ती
केन्द्रीय कार्यालयमा भएको पोलिटब्युरो स्थायी समिति र पदाधिकारीहरुको निर्वाचन प्रक्रियाद्वारा चयन गरिएको एमाओवादीको अभ्यास सकारात्मक मान्नैपर्ने हुन्छ । तर, केही समयअघि विराटनगरमा भएको राष्ट्रिय सम्मेलनमा केन्द्रीय सदस्यहरुको चयन प्रक्रिया निर्वाचनकै विधिबाट गर्नुपर्ने आवाज कार्यकर्तामा उठे पनि निर्वाचन हुन सकेन, गराइएन । बाबुराम भट्टराई समूहले सम्मेलन नै बहिष्कार गरेर हिँेडेपछि अध्यक्ष प्रचण्डद्वारा पुरानै टीके प्रथा प्रक्रियाबाटै केन्द्रीय समिति गठन गरिएको थियो । पछि बाबुराम समूहमा स्थायी समिति र पदाधिकारी चयनका क्रममा पुनः विवाद र खटपट हुन पुग्यो ।
एमाओवादीले नेतृत्व छनोटमा चुनावी प्रक्रिया अख्तियार गरेर गरिएको निर्वाचन सकारात्मक भए पनि विवादित बन्न पुगेकाले बाहिर राम्रो सन्देश जान सकेन । राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय जुनसुकै पार्टीले पनि आफ्नो नीति र नेतृत्वको अनुमोदन राष्ट्रिय महाधिवेशनबाट गर्ने प्रचलन छ र गर्छन् पनि । महाधिवेशनमा वैचारिक कार्यदिशाबारे छलफल तथा बहस हुनुपर्छ र गरिन्छ पनि । लोकतान्त्रिक विधिको विकास गरिनु अनिवार्य नै छ । एमाओवादीले आन्तरिक लोकतन्त्र बलियो बनाउन नीति र नेतृत्व अनुमोदन गर्न महाधिवेशनबाटै चुनावी प्रक्रियाको अभ्यास गर्दा यो वा त्यो प्यानल, गुट–उपगुट नभनी र नबनाई स्वतन्त्र रुपले तल्लो तहदेखिकै कार्यकर्तालाई सहभागी गराउनुपथ्र्यो, त्यो हुन सकेन ।
मुख्य कुरा के हो भने विराटनगर सम्मेलनमा निर्वाचन प्रक्रियाबाटै केन्द्रीय सदस्यहरुको निर्वाचन गराउन सकेको भए आन्तरिक लोकतन्त्रको विकासमा एउटा उच्च अभ्यासको उपलब्धि हुन्थ्यो र मानिन्थ्यो । तर, केन्द्रीय सदस्यहरुलाई मात्र मतदान अधिकार दिएर पोलिटब्युरो, स्थायी समिति पदाधिकारी छनोट गर्दा निर्वाचन विधि पूर्ण नभै अपूरो अभ्यास भयो र गरियो ।
एमाओवादीले नेपाली राजनीतिमा एकपछि अर्को प्रयोग गर्दै आएको छ । दस वर्षसम्म सशस्त्र संघर्ष, अनि पछि शान्ति प्रक्रियामा, अनि क्षणक्षणमा उत्साहित र निराश हुने बुर्जुवा जीवनशैलीमा रमाउने अभ्यास । माओवादीले न सहरियाको मन जित्न सक्यो, न पार्टीमा लागेर सर्वस्व तन, मन र धन गुमाउनेहरुप्रति नै न्याय ग¥यो । अन्य पार्टीबाट विद्रोह गरेर आएका कार्यकर्ताहरुको मन पनि जित्न नसक्दा उनीहरु अहिले निराश भएर पश्चात्ताप गर्न थालेका छन् ।
माथिदेखि जिल्लासम्मका मुख्य नेता भनौँदाहरु र उनका भारदारहरु समयसमयमा फरकफरक नाटक मञ्चन गर्न सिपालु छन् । मुख्य एउटा व्यक्तिले जे भन्यो, जे ग¥यो त्यही ठीक भन्दछन् । चितवन जिल्ला समिति निर्वाचन प्रक्रिया र केन्द्रको पोलिटब्युरो स्थायी समिति अनि पदाधिकारीहरुको चयन प्रक्रियाको नाटक व्यक्तिगत मानसिकताको परिणाम हो । एमाओवादीको समिति चयन गर्ने विषयमा विराटनगर राष्ट्रिय सम्मेलनदेखि पार्टी केन्द्रीय कार्यालयसम्म आइपुग्दा, पोलिटब्युरो स्थायी समिति र पदाधिकारीहरुको चयनको प्रक्रिया विधि हेर्दा राजपरिषद्कै अर्को संस्करण स्मरण गराउने खालको भएको बाहिर बजारमा सुनिन्न्छ ।
निर्वाचन विधिको प्रक्रियाको अभ्यास हेर्दा जानेर हो वा नजानेर, उम्मेदवारी नै दर्ता नगराउने निर्वाचन प्रक्रियासँगै असहमति राख्नेलाई पनि जिताउने एमाओवादीको निर्वाचन विधिले विश्व हँसाउने काम गरेको भन्ने चर्चा बजारमा आएको छ । मुख्यमुख्य आफ्ना गुटका व्यक्तिलाई जिताउने र हराउने मनसायले गरिएको उक्त निर्वाचनको कुनै तुक नभएको कुरा सुन्नमा आएको छ । गणतन्त्रको ६ वर्ष बितिसक्दा पनि नेताहरुको कार्यशैलीले गर्दा एमाओवादी विघटनतिर त जाँदैन ? भन्ने धेरैको गुनासाहरु बाहिर पोखिन थालेका छन् । संस्थापन पक्षले आफूलाई मात्र पार्टी सत्ताको मुख्यमुख्य स्थानमा बसाइराख्ने चाहना पूर्तिका लागि अपनाइएका हथकन्डाको फल भोग्ने दिन नजिकै आउँदै छ । उनीहरुमा अहिले भारदारी जनवादको अभ्यास भइरहेको छ, लोकतान्त्रिक विधिको अभ्यास होइन ।
देशको राजनीतिक विषयको त कुरै छोडौँ, एमाअ‍ोवादीको आफ्नो संरचना र भावी गन्तव्यका पेचिला विषयमा समेत कुनै निर्णय गर्न नसक्ने गरी थिलथिलो हुन पुगेको छ । सञ्चारमाध्यमदेखि बाटाघाटाका बजारका चियापसलहरुमा समेत ऊ नेपालको राजनीतिमा लगभग असान्दर्भिक हुन थालेको चर्चा सुनिन्छ । किनभने, उसको राजनीतिक भिजनका कारण आमजनताको अपेक्षामाथि सम्बोधन हुन नसक्नु र उसको आफ्नै मुद्दालाई लिएर जनताको जनजीविकाको ससाना प्रश्नमा पनि सम्बोधन हुन नसक्नु एमाओवादीको असफलताको रुपमा पुष्टि हुन्छ । उसले आफ्नो मुद्दालाई आमजनसमुदायका अपेक्षासँग गाँस्न नसक्दा उसको राजनीतिक भिजन आमजनताको नजरमा बेथितिको कारकका रुपमा स्थापित हुँदै गएको छ ।
अरुभन्दा राजनीतिक मुद्दा जहिले पनि मह¤वपूर्ण हुन्छ । जब आमजनसमुदाय सामान्य जीवनमा फर्कन्छन्, त्यो बेला जनजीविका, शान्ति सुरक्षा, सहभागिता र अधिकारका ससाना प्रश्न मुख्य हुन्छन् । सशस्त्र संघर्ष र त्यसपछिको भिन्न परिस्थितिलाई सम्बोधन गर्नका लागि फरक राजनीतिक कार्यक्रम पेस गर्न सकेको भए एमाओवादीको लोकप्रियता कायम रहन सक्थ्यो होला । तर, ऊ यसमा सफल हुन सकेन  । अर्को कुरा, माओवादीले अरुको प्रगतिशील मुद्दामा ऊर्जा त देखायो, तर कसरी त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने भन्नेबारेमा सम्बोधन भने निश्चित गर्न सकेन । प्रगतिशील मुद्दामा चाहिने ऊर्जा बतासियो र ऊ पनि बतासिन पुग्यो । माओवादीको भविष्य अब अनिश्चित देखिन्छ ।
निर्वाचन विधिकै विषयमा फेरि कुरा गरौँ । एमाओवादीको केन्द्रीय कार्यालयमा भएको निर्वाचन विधिको अभ्यास पूर्ण हुन सकेन । यसका विधि र प्रक्रियामा धेरै नै प्रश्न उठेका छन् । उसले विगतमा लिएको बाटो हेर्दा अहिले गरेको निर्वाचन अभ्यासलाई सकारात्मक लिए पनि पार्टीमा भएको गुट–उपगुटले लोकतन्त्रको विकासलाई माथि उठाउन सकेको छैन । अहिले एमाओवादीले अपनाएको निर्वाचन विधिका कारण स्वयं आफैँ पार्टीभित्र वा बाहिर प्रश्नका झटाराहरु बर्सिन पुगे । बाबुराम समूहले यो निर्वाचन विधिप्रति असहमति जनाउन पुग्यो । स्वतन्त्र ढंगले भन्दा पनि गुटको निर्देशनमा मत हालिएको भनेर टिप्पणीहरु भए ।
यस सन्दर्भमा एकातर्फ अब एमाओवादी संस्थापन पक्षले असहमति जनाउनेमाथि सम्बोधन र व्यवस्थापन गर्न सक्नुपर्छ भने अर्कोतर्फ अहिले सुरू गरिएको निर्वाचन विधिलाई आगामी दिनमा तल्लो तहसम्म पु¥याउने, यो वा त्यो गुट नभनी स्वतन्त्र ढंगले निर्वाचन हुने विधिगत प्रक्रिया अपनाए लोकतन्त्रको विकासमा एउटा ऐतिहासिक खुड्किलो बन्न सक्ने छ । अहिले सुरू गरिएको निर्वाचन विधिलाई पूर्ण रुपमा परिष्कृत गर्दै लोकतन्त्रको विकासमा सहयोग पुग्ने खालको अब्बल लोकतान्त्रिक विधि अख्तियार गर्नुपर्छ । आफ्नो आन्तरिक पार्टीलाई पारदर्शी र एकीकृत बनाई पूर्ण रुपमा स्वतन्त्र ढंगले निर्वाचनमा मत हाल्न पाउने वातावरणको निर्वाचन विधि अख्तियार गर्नुले मात्र लोकतान्त्रिक विधिको औचित्य स्थापित हुन्छ । एमाओवादीलाई चेतना भया ।