होमस्टेले विदेशको कमाइ बिर्सायो, कोभिडले फेरि तर्सायो

आर्जनका लागि विदेश जान छाडेर होमस्टे खोलेका चितवन माडी शिवद्वारका स्थानीयहरु कोभिडका कारण पर्यटकीय गतिविधि लामो समयसम्म ठप्प ह“ुदा फेरि विदेश नै भासिनुपर्ने हो कि भन्ने चिन्तामा छन् । सञ्चालनमा आएको छोटो समयमा नै ख्याति कमाएका शिवद्वारका होमस्टे फागुनपछि लामो समय सुनसान भए । १३ घरमा रहेका होमस्टेमा दिनहु“जस्तो पाहुना आउ“थे । कोभिडले कोठा रित्ता र स्थानीयको मन खिन्न पा¥यो ।
‘लकडाउनको घोषणा हुने दिनसम्म हाम्रो होमस्टेमा पाहुनाहरु प्याक थिए । त्यसपछि त भरतपुर बस्ने हाम्रै छोराछोरीलाई घर ल्याउन गाह्रो भयो । पाहुनाहरु कताबाट आउनु’, होमस्टे सञ्चालक मनबहादुर पुनमगरले भने । चितवन सदरमुकाम भरतपुरदेखि दक्षिण ४५ किलोमिटर पर छ, माडीको शिवद्वार गाउ“ । जहा“ म्याग्दीका पुनमगर समुदायका व्यक्तिहरु विसं २०२६ सालदेखि बस्दै आएका छन् । होमस्टे उनीहरुले नै चलाएका हुन् ।
विसं २०७२ सालको पुस १२ गतेदेखि त्यहा“का होमस्टे औपचारिकरुपमा सञ्चालनमा आएका हुन् । माडीमा मात्रै गुमनाम रहेको शिवद्वारमा त्यसपछि चितवनका अन्य भूभागबाटमात्रै नभएर देशविदेशका पाहुना (पर्यटक)हरु बास बस्न जान थाले । यसले शिवद्वारलाई मात्रै चिनाएन होमस्टे चलाउनेहरुलाई आर्थिक आर्जनको राम्रो अवसर पनि जुटाइदियो । तर, कोभिडले कतिसम्म असर पु¥याउने हो भन्ने चिन्ता स्थानीयलाई छ ।
विदेश जान छाडेर होमस्टे सञ्चालन
मनबहादुरका बुबा डम्बरबहादुर आफ्नो पुरानो थातथलो म्याग्दी छाडेर २०२४ सालमा चितवन झरेका थिए । सुरूमा चितवनकै जगजाहेरी भन्ने ठाउ“मा बसेका उनीहरु पछि माडी आए । विसं २०२६ साल माडी शिवद्वार आएकै वर्ष मनबहादुरको जन्म भएको हो । रिउ खोलाआडको जमिनमा बाढीले धेरै दुःख दिन्थ्यो । आडैमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको जंगल थियो । जंगलका गैँडा, जंगली हात्ती, मृग, ब“देल छिरेर खेती नोक्सान गर्दथे ।
माडीभित्रैको बिरानो ठाउ“ शिवद्वारमा बसेर गुजारा नहुने भएपछि मनबहादुर कमाउन भारत गए । ६÷७ वर्ष त्यहा“ बिताए । त्यसपछि अल्लि राम्रो कमाउने आशामा बहराइन पुगे । बहराइन गएको १३ वर्ष भएको थियो । उनी छुट्टीमा घर आएका थिए । यो ७१ सालको हिउ“दको कुरा थियो । दुई महिनापछि फर्कनु थियो । तर, छुट्टी गुजारेर उनी होमस्टे बनाउनतर्फ लागे । गाउ“मा होमस्टे खुलेपछि होमस्टे सञ्चालन समितिको अध्यक्ष पनि उनै भए ।
‘हाम्रा छिमेकी तुलबहादुर पुनमगरले एउटा भ्रमण जाऊँ न त भन्नुभयो । म बहराइनबाट छुट्टीमा आएको थिए“ । तुलबहादुरजी अयोध्यापुरी मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिको उपाध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो । मध्यवर्तीले भ्रमण लैजा“दै रहेछ । अमलटारीमा होमस्टे बनेको रहेछ । त्यहीँ लैजाने रहेछ’, मनबहाुरले भने । अमलटारीको होमस्टे देखेपछि र त्यहा“का कुरा सुनेपछि मनबहादुरको मन बदलियो । भ्रमणबाट फर्कंदा बहराइन नगई होमस्टे खोल्ने निधो गरे ।
नवलपरासीको अमलटारीमा थारु समुदायले होमस्टे चलाएका छन् । त्यो बेला होमस्टेका अध्यक्ष थिए, प्रेमशंकर मर्दनिया थारु । शिवद्वारजस्तै अमलटारी पनि नारायणी नदीको किनारमा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको आडमा थियो । निकुञ्जका जनावर, वातावरण हेर्न र थारु समुदायको संस्कृति, नाचगान हेर्न पर्यटकहरु अमलटारी गएर होमस्टेमा बस्थे । जंगली जनावरका कारण अमलटारीले डलर कमाउन थालेको मर्दानियाले सुनाए ।
‘हाम्रो गाउ“ पनि निकुञ्जकै आडमा छ । खोला पनि छ । वन्यजन्तुका साथै पर्यटकलाई देखाउने सांस्कृतिक कार्यक्रम पनि हामीस“ग छ । त्यसैले, हामी पनि होमस्टे खोलेर चलाउन सक्छौँ भन्ने लाग्यो’, मनबहादुरले भने । वन्यजन्तु जोगाएर डलर कमाउने कुरा मनबहादुरलाई मन प¥यो । प्रेमशंकरले पैसा पनि नभनेर सीधै डलर भनेका थिए । यसले आफूलाई छोयो भन्दछन् मनबहादुर ।
माडी निकुञ्जले घेरिएको ठाउ“ भए पनि कुनै खाले पर्यटकीय पूर्वाधार र गतिविधि थिएन । निकुञ्जबाट अतिप्रभावित क्षेत्र अयोध्यापुरीमा अमलटारीकै जस्तो सम्भावना खोज्न मध्यवर्तीले स्थानीयलाई भ्रमण लगेको थियो । निकुञ्ज प्रशासन र निकुञ्जआडका स्थानीयबीच मिलेर संरक्षणको काम गर्न मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिहरु गठन भएका छन् । चितवन निकुञ्जका २२ वटा मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिमध्ये अयोध्यापुरी पनि एक हो ।
अमलटारीमा पनि मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिको पहलमै होमस्टे खुलेको हो । अयोध्यापुरीले पनि त्यस्तै प्रयास थाल्यो । ‘शिवद्वारका हामी पा“च जना थियौँ । हामीलाई भ्रमणमा समेटेका त थिए । तर, यहा“भन्दा अन्य क्षेत्रका अन्य समुदायका लागि होमस्टे खोल्ने तयारी धेरै अगाडि बढेको थियो । हाम्रोमा होमस्टे खोल्ने भन्नेबारे भ्रमणअघि खासै तयारी भएको थिएन’, मनबहादुरले भने । तर, भ्रमण गएका अन्य समुदायले होमस्टे खोलेनन् ।
भ्रमण सकेर अमलटारीबाट फर्कंदै गर्दा बसमा नै मनबहादुरले आफूस“ग गएका अन्य चार जनालाई होमस्टे खोल्न सहमत गराए । ‘हामी पा“च घरले बनाउने भनेर निधो गरेर आयौँ । गाउ“मा भ्रमणको कुरा सुनाएर मिटिङ राख्यौँ । मिटिङमा आएका अरु थप पा“च जनाले होमस्टे चलाउने भने । १० घर तयार भयौँ’, मनबहाुरले भने । होमस्टेका लागि सामुदायिक भवन बनाउ“दै गर्दा ७२ सालको वैशाख १२ मा भुइँचालो आयो । तर, काम जारी नै रह्यो ।
‘हामीस“ग जेजति छ त्यो पैसा निकाल्यौँ । मध्यवर्तीले पनि केही रकम सहयोग गर्ने भयो । लगभग ६ लाखको लागतमा दुई कोठाका घरहरु बने । पलङ, बिस्तारा राखेर होमस्टे तयार ग¥यौँ । पाहुनाहरु कात्तिकबाटै आएर बस्न थाले । औपचारिक उद्घाटन ७२ साल पुस १२ मा तत्कालीन वनमन्त्री अग्नि सापकोटालाई ल्याएर गरायौँ’, मनबहाुरले भने । विदेश छाडेर होमस्टे चलाउने मनबहादुरमात्रै थिएनन् ।
होमस्टे नम्बर आठका ठिलबहादुर पुनमगर साउदी अरबमा आठ वर्ष काम गरेपछि राम्रो कमाउन भन्दै बहराइन लागेका थिए । बहराइनमा उनले साढे तीन वर्ष काम गरे । गाउ“मा होमस्टे बन्ने भएपछि उनी बहराइन छाडेर यतै बसे । उनी सांस्कृतिक समूहको संयोजक बनेर पाहुनाका लागि देखाउने नाचको व्यवस्था गरे । ओमानमा आठ वर्ष बिताएर फर्केका अर्का युवा पाण्डव पुनमगरले होमस्टे नम्बर १० चलाएका छन् ।
‘विदेशमा हजार कमाउनु र यहा“ घरगाउ“मै पा“च रूपैया“ कमाउनु धेरै ठूलो कुरा हु“दोरहेछ । त्यसमाथि, हाम्रो होमस्टे त निकै राम्रो तरिकाले चलेको थियो’, पाण्डवले भने । अध्यक्ष मनबहादुर पुनमगरका अनुसार १० घरमा सुरूमा होमस्टे बनेपछि थपिएर १३ पुगेका छन् । एक घरमा चार जना बस्न÷सुत्न मिल्छ । १० घर पुनमगर समुदायका छन् । बा“की तीन घर नेवार र राई समुदायका छन् ।
वन्यजन्तु प्रति माया बढ्यो
भ्रमणमा अमलटारी पुगेर प्रेमशंकर मर्दानियाको मुखबाट वन, जंगल, जनावर र पर्यावरण तथा जैविक विविधताका बारेमा नसुन्दासम्म मनबहादुरलाई यिनको मह¤व छ भन्ने खासै हेक्का थिएन । मनबहादुरले त वन्यजन्तुबाट दुःखमात्रै पाएका थिए । अयोध्यापुरी मध्यवर्ती उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष शिवजी गायकका अनुसार वन्यजन्तुबाट अत्यधिक प्रभावित चितवन निकुञ्जआसपासको गाउ“बस्तीमा माडी एक नम्बरमा पर्दछ ।
‘माडीको पनि अयोध्यापुरी वन्यजन्तुबाट अत्यधिक प्रभावित ठाउ“ हो । रिउ र निकुञ्जआडको शिवद्वारमा वन्यजन्तुले सताएको मात्रै थियो । निकुञ्जबाट कुनै फाइदा हुन्छ भन्ने अनुभूति नै थिएन’, अध्यक्ष गायकले भने । गाउ“मा आउने जनावरहरुलाई निर्मम तरिकाले लखेट्ने, ब“देल, चित्तल मारेर खानेसम्म गर्दथे । ठिलबहादुर पुनले भालुलाई लखेट्दै हसिया“ले हाने । भालुले पनि उनको हत्केलामा दा“त गाड्यो । यो २० वर्ष पुरानो घटना हो ।
‘म बहराइन हु“दाकै कुरा हो, यताबाट खबर जान्थ्यो जंगली हात्तीले गर्दा सा“झ परेपछि गाउ“मा बस्न सकिएन, स्कुलमा आएर बास बसेका छौँ भन्थे छोराछोरी र श्रीमतीले । यस्ता कुरा सुन्दा वन्यजन्तुप्रति रिस उठ्ने नै भयो’, मनबहादुरले भने । तर, वन्यजन्तुले समस्यामात्रै पार्दैनन् अवसर पनि दिन्छन् भन्ने सुनेपछि उनले कम्मर कसे । त्यसको प्रतिफल पनि पाए । शिवद्वारवासीहरु दङ्ग पर्न थाले ।
‘होमस्टे बनेपछि हाम्रोतिर त्यो जंगली हात्ती त आउनै छोड्यो, अचम्मै भयो । के भयो कुन्नि’ मनबहादुरले भने । शिवद्वार होमस्टे सुरूमै चम्केको हैन । ७५ सालपछि त्यसले गति लिन थाल्यो । तत्कालीन अस्ट्रेलियन राजदूतसमेत त्यहा“ पुगेपछि विश्व वन्यजन्तु कोष (डब्लुडब्लुएफ) नेपालको ताल परियोजनाले विदेशका पर्यटक ल्याउने वातावरण मिलायो । ७५ सालको दसैँमा आ“गनभरि विदेशी पर्यटक राखेर शिवद्वारवासीले रमाइलो गरे ।
‘हामीले महिनाको ४० हजार रूपैया“को अनुपातमा कमाउन थालेका थियौँ । यो राम्रै कमाइ हो नि ! विदेश गएको भए यसको दोब्बरसम्म कमाइन्थ्यो होला । उस्तै परे तेब्बर हुन्थ्यो होला, तर आफ्नै घरमा पर्यटकस“ग रमाएर कमाउनुको आनन्द छुट्टै छ’, मनबहादुरले भने । तर, लकडाउन र नथामिएको कोरोना कहरले धेरैको मनमा धुकचुक बढाएको छ । मनबहादुरलाई लाग्छ, आउ“दा दुई वर्षसम्म अवस्था पहिलाको झैँ हु“दै न कि !
‘म घरगाउ“मै केही गरौँ भन्छु । तर, लकडाउनले गर्दा गाह्रो बनायो । मजस्तै अरु साथीहरु आएर यही माडीमा पर्यटनबाट केही गरौँ भन्ने योजना बनाउ“दैछन् । तर, लकडाउनले सबैलाई तर्साएको छ । हाम्रो कानुनअनुसार चलेको संस्था हो । हाम्रो अप्ठ्यारो सरकारले हेर्नुपर्ला’, पाण्डव पुनमगरले भने । माडीमा पर्यटकीय गतिविधि बढे युवाहरु विदेश जान नपर्ने र वन्यजन्तु संरक्षणमा पनि मह¤वपूर्ण प्रभाव पर्ने उनले देखेका छन् ।

k6ramesh6@gmail.com