जण्डिसको प्रकोपबाट बचौँ

देशभर जण्डिसका बिरामीहरु बढिरहेका छन् । अहिले हेपाटाइटिस ‘ई’ नाम जण्डिसका बिरामीहरुको अस्पतालमा चाप देखिएको छ । देशभर दर्जनौँ जण्डिसका बिरामीहरु अस्पताल भर्ना भएका छन् । कोसी अञ्चल अस्पतालमा दैनिक ६० जनाका दरले एकै प्रकारका जण्डिसका बिरामीहरु आउन थालेपछि मोरङ उपनगरपालिकाले रोगविरूद्ध सावधानी अपनाउन नगरवासीलाई सूचना नै जारी गरेको छ । दूषित पानी र खानाका कारण हुने यो रोगको संक्रमण ह्वात्तै बढेपछि स्वास्थ्यकर्मी पनि चिन्तित बन्न थालेका छन् । खान मन नलाग्ने, वाकवाकी लाग्ने र बिस्तारै आँखा पहेँलो हुँदै जानेजस्ता जण्डिसका प्रारम्भिक लक्षण हुन् । संक्रमण भएको सुरूवाती अवस्थामै उपचार गरे जण्डिस निको हुने र ढिलो भए ज्यानसमेत जानसक्ने चिकित्सकको भनाइ छ । यतिखेर देशभरका अस्पतालहरुमा अधिकांश जण्डिसका बिरामी भर्ना भएका छन् । स्वास्थ्यकर्मीहरुका अनुसार बिरामीको दिसाबाट जण्डिस सर्न सक्छ । खुला ठाउँमा गरेको दिसा धूलोमा मिसिएर खानेकुरामा पर्दा र शौचालय तथा ढलको पानी ट्युवेलमा मिसिँदा जण्डिसको जोखिम बढ्ने गर्दछ ।
नेपालमा जण्डिसको प्रकोप वर्षभरि नै रहने गरेको पाइन्छ । सर्वसाधारणमा जण्डिस भन्नासाथ कलेजोसम्बन्धी रोग भन्ने बुझिन्छ । सामान्यत रगतमा बिलिरूबिनको मात्रा बढी भएर आ“खा, छाला र मुखभित्र पहेँलो हुने अवस्थालाई जण्डिस भनिन्छ । यो कुनै रोग नभएर विभिन्न रोगमा देखिने लÔणमात्र हो । साधारण अवस्थामा रगतमा बिलिरूबिनको मात्रा १ मिलिग्राम अर्थात् १०० एमएलभन्दा कम हुन्छ । बिलिरूबिनको मात्रा ३ मिलिग्रामभन्दा बढी भएमा मात्र आ“खा पहेँलो देखिन्छ । रगतमा बिलिरूबिनको मात्रा अत्यधिक भएमा यो पहेँलोबाट हरियोमिश्रित पहेँलो हुन्छ । बिलिरूबिन विभिन्न अवस्थामा बढ्न सक्छ र जण्डिसका विभिन्न अवस्थाहरु देखिन्छन् । रगतको रातो कण नष्ट भएर अध्यधिक बिलिरूबिन निस्केर कलेजोले लिन नसक्नु, रगतबाट निस्किएको बिलिरूबिनलाई पित्तमा फ्याँक्न नसक्नु र पित्तको नली अवरूद्ध भएर आन्द्रामा पुग्न नसक्नुजस्ता कारणले जण्डिस हुने गर्दछ ।
चिकित्सकका अनुसार साधारण जण्डिसले नवजात शिशुबाहेक अरुलाई असर गर्दैन । नवजात शिशुमा १० भन्दा बढी बिलिरूबिन बढेमा यसले दिमागमा पसेर विभिन्न नसासम्बन्धी समस्या पार्न सक्दछ । वयस्कमा १ देखि १० सम्म कुनै फरक पर्दैन । २५ भन्दामाथि पुगेमा मिर्गौला खराब हुन सक्दछ । बिलिरूबिनले आ“खा र छाला पहेँलो हुने, पिसाब गाढा हुने, दिसाको रङ्ग हलुका पहेँलो र कहिलेकाहीँ माटोजस्तो हुने गर्दछ । जण्डिस विभिन्न कारणहरुले गर्दा हुन्छ । सामान्यतया अध्यधिक बिलिरूबिन उत्पादन भएर, कलेजोसम्बन्धी रोग लागेर र पित्तको नली बन्द भएर जण्डिस हुने गर्दछ । जन्मजात रोग, एक्युट हेपाटाइटिस, क्रोनिक हेपाटाइटिस र कलेजोको क्यान्सरजस्ता कारणले पनि जण्डिस हुन सक्छ । पानी शुद्धीकरण गरेर पिउने र जथाभावी बाहिरका खानेकुरा नखाने गरिए जण्डिसबाट बच्न सकिन्छ ।